Giải mã cơn sốt meme coin

“C húng ta sẽ tới Miami! Chúng ta sẽ mua một chiếc Lamborghini!” Oliver Szmul, cậu sinh viên 16 tuổi từ London (Anh), không giấu nổi cảm xúc và hét lạc cả giọng trong niềm phấn khích. Đó là giữa tháng 5.2024.

Đó là giữa tháng 5.2024, khi Szmul chứng kiến giá trị của Jail Cat, loại tiền mã hóa mà cậu và nhóm bạn nổi hứng tạo ra, bất ngờ vọt lên mức định giá 1,9 triệu USD chỉ sau vài tuần phát hành. Một ngày sau, đồng tiền in hình con mèo mướp đứng trước tấm phông chụp ảnh tội phạm của cảnh sát, trên tay cầm tấm biển để dòng chữ “Tôi đã xé nát tấm séc 30 ngàn USD” tiếp tục tăng phi mã lên 2,5 triệu USD.

Nhưng niềm vui ngắn chẳng tày gang, khi sau đó giá của Jail Cat tụt dốc không phanh và hiện dao động quanh mức 87 ngàn USD.

Không mang lợi ích về mặt lý thuyết hay ứng dụng thực tế nào, Jail Cat hoàn toàn được tạo ra vì mục đích giải trí, châm biếm và trở thành công cụ đầu cơ. Đây là điểm chung của meme coin, loại token không có giá trị thực sự và phụ thuộc vào số tiền mà các nhà đầu tư sẵn sàng bỏ ra. Meme coin nổi tiếng nhất, Dogecoin, lấy cảm hứng từ chú chó Shiba Inu ở Nhật Bản, là tiền mã hóa lớn thứ sáu thế giới với vốn hóa thị trường 47 tỉ USD.

Đối với Oliver Szmul, người cùng gia đình di cư từ Ba Lan sang Anh, meme coin là tương lai. Hồi tháng 4.2024, vài tuần trước khi ra mắt Jail Cat, Szmul đã lập kênh YouTube lấy tên “ZoomWealth” với video đầu tiên chia sẻ về bí quyết giao dịch của mình. Cậu tuyên bố chỉ trong vài tháng đã kiếm được khoảng 100 ngàn USD từ việc tạo và mua bán token dựa trên công nghệ blockchain này.

Một vài thương vụ thành công nhất của Szmul bao gồm Cat Poop Joystick, Livemon và Sigma. Trong đó, Sigma bắt nguồn từ tiếng lóng của thế hệ gen Z ám chỉ những người đàn ông mạnh mẽ, tự lập với niềm tin vững chắc vào bản thân.

“Đây không phải cuộc chơi dành cho những người yếu tim,” Rachael Sacks (31 tuổi), nhà giao dịch meme coin, làm việc trong bộ phận truyền thông của Hype – công ty tiếp thị về công nghệ Web3 có trụ sở tại Berlin (Đức), chia sẻ từ ngôi nhà của mình ở Charleston, Nam Carolina.

Cũng như Oliver Szmul, Sacks dành nhiều tâm huyết cho meme coin với danh mục đầu tư trị giá 110 ngàn USD, đặt trong các ví tiền mã hóa như MetaMask và Phantom. “Có những lúc tôi dành cả ngày để giao dịch meme coin,” cô cho biết. Chính vì đầu tư nhiều như vậy, Rachael Sacks thừa nhận việc mất 10 ngàn USD một ngày là điều bình thường.

K Crypto (23 tuổi), nhà sáng tạo nội dung YouTube tại Dubai tiết lộ anh kiếm được hơn một triệu USD từ meme coin. Sản phẩm có giá trị nhất của anh là BrianWifHair, meme coin châm biếm hình ảnh đầu trọc của Brian Armstrong – nhà sáng lập tỉ phú kiêm CEO sàn giao dịch tiền mã hóa hàng đầu thế giới Coinbase. “Giá của BrianWifHair từng tăng lên đến một triệu USD chỉ sau ba đến bốn giờ đồng hồ. Nhưng cũng như các meme coin khác, BrianWifHair dần chìm vào quên lãng,” anh nói.

Chào mừng bạn đến với meme coin, cơn sốt kiếm tiền điên rồ và ngớ ngẩn nhất của lĩnh vực tiền mã hóa. So với trước đây, khi bạn cần có một vài kỹ năng toán học và lập trình tốt để phát triển tiền mã hóa, thì hiện nay mọi thứ dễ dàng hơn nhiều. Bất kỳ ai cũng có thể tạo ra meme coin chỉ với một vài thao tác chuột trên các phần mềm miễn phí.

Theo Công ty tư vấn blockchain BDC đặt tại Estonia, mỗi ngày có từ 40–50 ngàn meme coin mới được tạo ra. Trong năm 2024, gần 13 triệu meme coin đã ra mắt với tổng vốn hóa vào khoảng 100 tỉ USD. Meme Coin Index, chỉ số của MarketVector ghi nhận hoạt động của nhóm sáu meme coin lớn nhất thế giới, đã tăng mạnh đến 215% kể từ đầu năm 2024, gấp đôi mức tăng 100% của Bitcoin.

Hãy hình dung meme coin như hoạt động tiếp thị qua người nổi tiếng trên mạng xã hội nhưng được cường điệu hơn nhiều. Thành công của meme coin đến từ việc tạo nên cơn sốt và hình thành nhóm người ủng hộ đông đảo, thúc đẩy vốn hóa lên cao ngất ngưởng chỉ trong chớp mắt. Dogwifhat, meme coin phát triển trên nền tảng blockchain Solana ra mắt vào năm 2023, là một ví dụ điển hình. Không có lộ trình kinh doanh hay tài liệu về kỹ thuật nào, Dogwifhat chỉ đơn thuần là trang web thiết kế đơn giản với các hình ảnh và video âm nhạc xuất hiện chú chó đội nhiều chiếc mũ khác nhau, như mũ len đan.

Vào tháng 3.2024, giá của Dogwifhat tăng vọt sau khi Binance đưa meme coin này lên sàn giao dịch. Theo Solscan, nền tảng phân tích đặt tại Singapore, meme coin này hiện có hơn 190 ngàn chủ sở hữu, vốn hóa đạt 3,1 tỷ USD với khối lượng giao dịch mỗi ngày vào khoảng ba tỷ USD.

Tuy nhiên, cơn sốt đầu cơ meme coin cũng tiềm ẩn rủi ro. Theo BDC, meme coin có độ biến động gấp 50 lần bitcoin, khiến token này trở thành “điểm nóng” về hành vi gian lận và gây nhiễu loạn thị trường. Theo ghi nhận, khoảng 40% là “pump and dump” (bơm và xả – thuật ngữ chỉ hiện tượng giá trị được thổi phồng rồi đột ngột giảm mạnh) và 30% là “rug pull” (rút thảm – tức những người tạo ra meme coin biến mất cùng số tiền của các nhà đầu tư).

Thị trường hiện nay vẫn thiếu các cơ chế và quy định quản lý, trong khi công cụ AI càng khiến tình hình thêm phức tạp khi bị lợi dụng để thao túng và gây ra những biến động giá bất thường. Nhưng ngay cả những nhà đầu tư không ngại rủi ro cũng vẫn tỏ ra dè chừng vì một yếu tố: tuổi thọ của dự án. BDC ước tính trung bình một meme coin chỉ tồn tại trong 78 phút trước khi chìm xuống hoàn toàn, giống như hàng triệu tờ vé số đến ngày hết hạn.

“Nhận ra mình đã lãng phí ba năm để kiếm tấm bằng khoa học máy tính trong khi các lập trình viên có thể bị AI thay thế, tôi quyết định đi theo ‘con đường’ meme coin dù biết đây là khoản đầu tư có rủi ro cao,” K Crypto cho biết.

Nhân tố góp phần thúc đẩy cơn sốt hiện nay là Pump.fun, nền tảng về phát hành meme coin. Kể từ khi ra mắt vào tháng 1.2024, Pump.fun đã giúp những triệu phú tiền mã hóa như Oliver Szmul và K Crypto tạo ra hơn ba triệu meme coin. Nền tảng này miễn phí, cho phép mọi người phát triển meme coin chỉ với ý tưởng, hình ảnh kỹ thuật số, thực hiện một vài thao tác để cho ra thành phẩm.

Pump.fun được xây dựng trên nền tảng blockchain Solana, thu về 1% phí giao dịch từ mọi giao dịch meme coin và nhận thêm 1,5 Solana (khoảng 350 USD) mỗi khi một khi một meme coin chạm mốc vốn hóa 90 ngàn USD và được chuyển sang Raydium, sàn giao dịch phi tập trung (DEX) lớn nhất của Solana. Pump.fun ghi nhận giá trị giao dịch hằng ngày hơn 100 triệu USD và đạt doanh thu 180 triệu USD nhờ các meme coin nổi tiếng như Fartcoin, MooDeng và LOL. Thành công này là một trong những yếu tố quan trọng giúp Solana, hiện có vốn hóa 103 tỷ USD, tăng 288% trong vòng 12 tháng qua.

Pump.fun do ba doanh nhân trẻ sáng lập. Cả ba đều từng thử sức trong lĩnh vực NFT (token không thể thay thế) – tài sản số độc đáo được biết đến rộng rãi nhờ cơn sốt Bored Ape Yacht Club. Vào năm 2022, hai trong số ba người họ đã làm việc tại Nftperp, nền tảng về giao dịch hợp đồng tương lai vĩnh cửu trên các NFT như Pudgy Penguins và CryptoPunks. Đến khi NFT bước vào giai đoạn thoái trào, họ đã chuyển hướng sang meme coin.

Ba nhà sáng lập này từ chối chia sẻ họ tên của mình cho Forbes. Nhưng theo các nguồn tin, đó là Alon Cohen, Dylan Kerler và Noah Tweedale, đều ở đầu độ tuổi 20 và sinh sống, làm việc tại châu Âu. Theo PitchBook, ba người đã huy động số tiền 350 ngàn USD từ chương trình gia tốc Web3 Alliance DAO để thành lập Pump.fun và nền tảng này nhanh chóng có lãi.

Khi phát triển Pump.fun, ba người đã bỏ qua Ethereum, tuy chậm hơn nhưng hiện vẫn là nền tảng dành cho nhiều meme coin hàng đầu như Shiba Inu và Pepe, để chọn Solana có chi phí thấp hơn và vận hành nhanh hơn. Dẫu vậy, việc tạo ra meme coin mới vẫn là quá trình phức tạp đối với hầu hết những nhà giao dịch thông thường. Để giải “bài toán” này, Alon Cohen đã đích thân liên hệ với hơn ba ngàn nhà giao dịch meme coin, tìm hiểu nhu cầu của họ và ghi nhận phản hồi để xây dựng Pump.fun.

“Về cơ bản, chúng tôi muốn mở ra cơ hội nhân 10 lần tài sản từ một đồng coin tưởng chừng ngớ ngẩn. Trước đây, việc phát hành một meme coin rất tốn kém,” Alon Cohen nhấn mạnh.

Thông thường, việc phát hành meme coin mới đòi hỏi các nhà giao dịch phải thiết lập một bể thanh khoản (liquidity pool) với khoản đầu tư từ 1.000–5.000 USD vào token Ether (Ethereum) hoặc Solana. Nhóm thanh khoản này tạo ra giá trị ban đầu cho meme coin, giúp tiến hành giao dịch. Tuy nhiên, điều này cũng tiềm ẩn nguy cơ bị lừa đảo, một ví dụ điển hình là hành vi “liquidity pull” (rút thanh khoản). Trong trường hợp này, các nhà phát triển tạo ra meme coin mới, liên kết với những đồng tiền mã hóa nổi tiếng như Ether để thổi phồng giá trị và thu hút nhà đầu tư. Khi token chạm đỉnh, nhà phát triển sẽ rút toàn bộ Ether ra khỏi bể thanh khoản, khiến các nhà đầu tư còn lại “mắc kẹt” với những meme coin không còn giá trị.

Ví dụ điển hình về điều này là lợi dụng sự nổi tiếng của Squid Game, loạt phim truyền hình ăn khách Hàn Quốc phát trên nền tảng Netflix từ năm 2021. Sự việc diễn ra hồi tháng 11.2021, khi “cha đẻ” của Squid Game coin, meme coin liên kết với Binance Coin (BNB – token của Binance), đột ngột rút toàn bộ số vốn 3,4 triệu USD của các nhà đầu tư, khiến giá trị Squid Game coin giảm mạnh từ 38 USD xuống gần như bằng không chỉ trong 10 phút.

“Chúng tôi muốn cung cấp một phương thức giao dịch các tài sản này mà không cần vốn ban đầu,” Cohen cho biết. “Nhà đầu tư không phải tự cấp thanh khoản nhưng vẫn có trải nghiệm giao dịch tương tự.”

Vì vậy, Pump.fun đã thay thế bể thanh khoản bằng công thức định giá có tên bonding curve (đường cong liên kết), điều chỉnh giá linh hoạt theo mức độ giao dịch trên nền tảng này. Mỗi meme coin sẽ khởi điểm với vốn hóa năm ngàn USD nhưng không có thanh khoản thực sự – toàn bộ giá trị chỉ là mô phỏng theo hoạt động giao dịch, không có dòng tiền thực đứng sau.

Đến khi có đủ nhà đầu tư sẵn sàng bỏ tiền thật, tức là sử dụng token Solana (có thể quy đổi sang USD), thì giá trị thị trường của meme coin sẽ tăng theo bonding curve. Khi vốn hóa đạt mốc 90 ngàn USD, meme coin sẽ có lượng thanh khoản thực đủ lớn và tự động chuyển sang Raydium, sàn giao dịch phi tập trung dành cho hơn hai ngàn tiền mã hóa.

Đối với meme coin, đây là cột mốc quan trọng đầu tiên để hướng tới mục tiêu lớn nhất: niêm yết trên một sàn giao dịch lớn có quy trình xét duyệt cực kỳ khắt khe như Coinbase. Hiện tại, mỗi ngày chỉ khoảng 340 meme coin, tương đương 1,5% tổng số token được tạo ra trên Pump.fun, có thể vượt qua ngưỡng này để được lên Raydium.

“Mọi người không cần nắm rõ về bonding curve, khái niệm toán học vô cùng ngớ ngẩn và phức tạp, cũng như không cần hiểu vốn hóa là gì để giao dịch. Đơn giản là đầu tư và tận hưởng niềm vui thôi,” Cohen nói.

Làm thế nào để có thể trở thành triệu phú meme coin? Về lý thuyết, tất cả những gì bạn cần là ý tưởng độc đáo và hình ảnh định dạng jpeg. Trên thực tế, hành trình này giống như việc trở thành người có sức ảnh hưởng trên mạng xã hội, đòi hỏi sự nỗ lực và cống hiến không ngừng nghỉ để xây dựng thương hiệu và lượng người theo dõi.

“Đó gần như là công việc toàn thời gian. Pump.fun đã giúp thị trường trở nên cạnh tranh hơn nữa,” K Crypto, người đã phát triển hơn 20 meme coin, chia sẻ. YouTuber này dành từ ba đến bốn giờ hằng ngày để quay dựng các video nói về giao dịch meme coin.

Một trường hợp đã tìm được công thức thành công là Goatseus Maximus (GOAT), meme coin lấy cảm hứng từ một meme hài hước trên Internet, hiện có giá trị 840 triệu USD. Giá của token này bắt đầu tăng mạnh sau khi nhà nghiên cứu AI Andy Ayrey thực hiện thí nghiệm mang tên “Infinite Backrooms,” trong đó ông cho hai công cụ AI của Anthropic liên tục trò chuyện với nhau về “goatse,” một meme đã tồn tại từ lâu trên Internet. Sau đó, Ayrey tạo ra công cụ AI khác, đặt tên Terminal of Truths, có chức năng đăng tải các đoạn hội thoại từ Infinite Backrooms lên nền tảng X.

Thử nghiệm đã thu hút sự chú ý từ tỉ phú Marc Andreessen và ông bắt đầu bình luận trên các bài đăng của Terminal of Truths. Cuối cùng, bot này yêu cầu ông ủng hộ để nó có thể “thoát ra thế giới bên ngoài,” nhận về khoản tài trợ 50 ngàn USD dưới dạng bitcoin. Vài tháng sau, một người dùng ẩn danh đã phát hành GOAT trên Pump.fun, dán nhãn Terminal of Truths và quảng bá tới 179 ngàn người theo dõi. Hiện tại, một ví tiền mã hóa liên quan đến Truth Terminal, công cụ AI có khả năng thuộc về Andy Ayrey, đang nắm giữ số lượng meme coin GOAT có tổng giá trị 465 triệu USD.

Giá trị của meme coin tăng mạnh không chỉ nhờ công cụ AI, mà còn nhờ sự nỗ lực của những nhà giao dịch trẻ tuổi đầy tham vọng như Oliver Szmul, Rachael Sacks và K Crypto. Họ sử dụng nhiều chiến lược khác nhau, từ “front-running” (giống như giao dịch tần suất cao của các quỹ đầu cơ) đến “momentum trading” (giao dịch theo đà – chiến lược giao dịch dựa theo xu hướng giá tăng hay giảm).

Trong đó, “momentum trading” là lúc các nhà giao dịch liên tục thăm dò những nền tảng như Pump.fun để tìm ra meme coin có khả năng tạo cơn sốt. “Tôi tập trung vào xác định meme coin nào sẽ trở thành xu hướng để đầu tư và thúc đẩy quá trình phát triển,” nhà giao dịch meme coin Kel Eleje (26 tuổi) giải thích.

Trên Pump.fun, “rug pull” (rút thảm) ít phổ biến hơn so với “pumping and dumping” (bơm và xả), khi người tạo ra meme coin và các nhà giao dịch khác “xả” lượng lớn token đã mua trước đó với mức giá hời. Theo Toe Bautista, nhà phân tích và nghiên cứu của Công ty nghiên cứu thị trường GSR, các nhà phát triển thường giữ một lượng đáng kể nguồn cung meme coin (không công khai về số lượng) và chi tiền cho những người có sức ảnh hưởng để quảng cáo rầm rộ.

Và các nhà giao dịch cũng không hề lo ngại về các cơ quan quản lý.

“Meme coin thường không được phân loại như chứng khoán do không đảm bảo về lợi ích tài chính. Giá của meme coin phụ thuộc rất lớn vào giao dịch đầu cơ và nhận thức từ công chúng, thay vì những lời hứa hẹn về lợi nhuận của các nhà phát triển và đơn vị quảng cáo,” Michele Cea, giám đốc tại Công ty luật Cea Legal đặt tại New York, nhận định.

Tuy meme coin không phải cổ phiếu, nhưng các nhà phát triển và nhà giao dịch vẫn phải tuân thủ theo quy định chung nhằm bảo vệ nhà đầu tư khỏi hành vi gian lận hoặc thông tin sai lệch. Nhưng xét đến lập trường cởi mở với tiền mã hóa của tân Tổng thống Donald Trump, thị trường nhìn chung sẽ không chịu sự giám sát chặt chẽ từ Chính phủ.

Bề ngoài, meme coin chỉ giống như phiên bản thế kỷ 21 của cơn sốt hoa Tulip tại Hà Lan vào những năm 1600. Nhưng kỳ lạ là ngày càng nhiều người trẻ hiện nay nghiêm túc đầu tư vào loại tài sản số này.

“Sau cùng, mọi người cũng đã nhận ra trọng tâm của ngành công nghiệp tiền mã hóa không phải ở khâu sản xuất phần mềm, mà là tạo và quản lý token. Giá trị nằm ở chính những đồng tiền này thay vì công nghệ hỗ trợ chúng,” Murad Mahmudov, người có danh xưng “Thánh meme coin” nhận định tại TOKEN2049 tổ chức ở Singapore hồi tháng 9.2024.

Đến từ Azerbaijan, nổi bật với ngoại hình đeo kính, để râu và mái tóc nâu dài ngang vai, Murad Mahmudov chia sẻ anh từng theo học tại Đại học Princeton và có thời gian ngắn làm việc cho Goldman Sachs trước khi chuyển hướng sang lĩnh vực tiền mã hóa. Mahmudov không phản hồi yêu cầu trả lời phỏng vấn cho bài báo này. Trên YouTube, đoạn video với tiêu đề “The Meme Coin Supercycle” ghi lại bài phát biểu của anh tại sự kiện TOKEN2049 đã thu hút 172 ngàn lượt xem khi đăng tải hồi tháng 9.2024.

Theo quan điểm của Murad Mahmudov, bất kỳ tài sản nào không tạo ra dòng tiền hoặc không có vai trò lưu trữ giá trị nên được xem như meme coin, bao gồm tất cả các loại tiền mã hóa (ngoại trừ trường hợp của bitcoin). Anh lập luận hiện tượng meme coin đại diện cho cảm giác thất vọng về hệ thống tài chính từ thế hệ trẻ hiện nay, những người đang sống trong thời đại mà các phương pháp làm giàu truyền thống đã không còn phù hợp. Áp lực về khoản nợ từ thời sinh viên, lo ngại AI đe dọa đến công việc của người mới vào nghề, chán nản về biến đổi khí hậu và giấc mơ sở hữu nhà trở nên xa vời đã thôi thúc nhiều người thử vận may với meme coin.

Rachael Sacks cho rằng hệ thống tài chính truyền thống đang vận hành kém hiệu quả và meme coin là hướng đi khả dĩ nhất để kiếm tiền. “Là người có kinh nghiệm về đầu tư cổ phiếu, tôi nhận thấy meme coin mang lại lợi nhuận cao hơn đáng kể so với chứng khoán. Meme coin giúp tôi kiếm về nhiều tiền hơn cả công việc thường ngày của mình,” cô nhận xét.

Thậm chí còn có một meme coin bắt chước chỉ số S&P 500, nhắm đến các nhà đầu tư đang vỡ mộng với thị trường tài chính truyền thống, lấy tên gọi SPX6900. Một trích đoạn trong bản tuyên ngôn của meme coin này viết: “Bạn sống trong thời đại mà việc mua nhà đồng nghĩa với khoản thế chấp lên đến hàng trăm ngàn USD, an sinh xã hội chưa mang lại hiệu quả hỗ trợ tài chính dù trong đó có một phần thu nhập của bạn. SPX6900 sẽ là một khởi đầu mới, là S&P 500 cộng thêm 6.400. Đó là thị trường chứng khoán dành cho mọi người dân. SPX6900 mở ra kỳ vọng vô cùng hứa hẹn về tương lai.”

SPX6900 hiện giao dịch ở mức 79 cent với vốn hóa 739 triệu USD. Trong 12 tháng qua, giá của SPX6900 đã tăng đến 5.811%, trong khi chỉ số S&P 500 tăng 37%.

*Nền tảng chính **Ước tính, số liệu tính đến 11.11.2024
Nguồn: Forbes, CoinGecko, X. 

Biên dịch: Quỳnh Anh