Tỷ phú nhập cư thách thức Elon Musk trong cuộc đua kết nối di động từ vũ trụ

Tháng 9.2024, một đám đông khán giả kỳ cựu tụ tập tại Cape Canaveral, Florida, để chứng kiến tên lửa Falcon 9 của SpaceX cất cánh lần thứ 373. Nhưng lần này, nó không chở theo những vệ tinh Starlink quen thuộc của Elon Musk – vốn đã có hơn 7.100 vệ tinh đang quay quanh Trái Đất. Thay vào đó, trên khoang là năm vệ tinh của AST SpaceMobile, một đối thủ nhỏ bé của Starlink, mà SpaceX từng chế giễu là “cổ phiếu meme”  (ý nói loại cổ phiếu bị coi là vô giá trị) trong các hồ sơ gửi cơ quan quản lý liên bang. Mỗi vệ tinh đều được trang bị ăng-ten rộng 65m²  và sẽ bung ra khi lên quỹ đạo. Đây là bước khởi đầu trong mạng lưới mà AST hy vọng một ngày nào đó sẽ vượt qua chính đối thủ từng chê bai mình. 

Kích thước khổng lồ của những chiếc ăng-ten này (và cả phiên bản kế tiếp rộng tới 222,97m²) chính là chìa khóa trong kế hoạch của nhà sáng lập kiêm CEO Abel Avellan nhằm mở ra một thị trường hoàn toàn mới: truyền internet vệ tinh trực tiếp xuống điện thoại di động.
Khác với SpaceX, công ty đang dùng hàng nghìn vệ tinh để kết nối internet cho nhà riêng, doanh nghiệp, xe cộ, thậm chí cả Nhà Trắng, mạng lưới ăng-ten khổng lồ của AST có thể phủ sóng toàn cầu chỉ với 90 vệ tinh. Doanh nghiệp này dự kiến sẽ đưa 60 vệ tinh đầu tiên lên quỹ đạo trước cuối năm 2026. Mục tiêu của AST là giữ cho điện thoại luôn có tín hiệu ngay cả khi người dùng ở ngoài vùng phủ sóng, dù là giữa núi rừng hẻo lánh hay giữa đại dương xa bờ. Trước đây, điều đó chỉ có thể làm được với những chiếc điện thoại vệ tinh đắt đỏ và cồng kềnh. “Tầm nhìn của chúng tôi là mang lại kết nối bình đẳng, ở bất cứ nơi đâu con người hiện diện,” Avellan, 54 tuổi, chia sẻ.

Đây không phải mảng kinh doanh chủ lực của Starlink: 12,3 tỷ USD doanh thu của hãng phần lớn đến từ việc cung cấp internet cho các trạm cố định gắn ở nhà và doanh nghiệp. Project Kuiper của Jeff Bezos, đối thủ cạnh tranh trực tiếp của Starlink, cũng không theo đuổi hướng này. Vào cuối tháng tư, dự án mới khởi động giai đoạn đầu tiên, phóng 27 vệ tinh trong kế hoạch hơn 3.200 chiếc nhằm xây dựng mạng lưới riêng của mình. Nhưng Starlink không hoàn toàn bỏ qua thị trường di động. Hiện hãng đang thử nghiệm beta với T-Mobile – cho phép người dùng gửi tin nhắn qua Starlink ngay cả khi điện thoại không có sóng, mở ra lợi thế bước đầu so với AST. Với hàng ngàn vệ tinh trong tay, gấp hàng trăm lần số vệ tinh hiện có của AST, cộng thêm mối quan hệ thân cận của Elon Musk với chính quyền Trump (một lợi thế không nhỏ trong ngành viễn thông vốn được quản lý nghiêm ngặt), Starlink tỏ ra vượt trội. Với giá trị thị trường khổng lồ lên tới 350 tỷ USD, Starlink gần như áp đảo AST, công ty đặt tại Midland, Texas, vốn hóa chỉ khoảng 8,7 tỷ USD và mới lên sàn thông qua công ty mua lại mục đích đặc biệt hồi tháng 4.2021.

Dẫu vậy, AST vẫn nắm trong tay một cơ hội vàng: thị trường di động kết nối qua vệ tinh là một miếng bánh mới có thể mang lại lợi nhuận khổng lồ. Cơ hội lớn nhất không nằm ở việc mang kết nối đến những người châu Âu hay Bắc Mỹ đang đi dã ngoại ngoài vùng phủ sóng, mà là ở việc giúp hơn 2,6 tỷ người trên thế giới – chủ yếu ở các quốc gia đang phát triển – tiếp cận internet. Phần lớn những người như vậy không thể chi trả cho Starlink: một bộ trạm cơ bản có giá 350 USD, chưa kể phí sử dụng 80 USD mỗi tháng cho Wi-Fi gia đình. Mức giá của AST vẫn đang trong giai đoạn giả định, nhưng công ty kỳ vọng có thể mang kết nối vệ tinh đến điện thoại di động chỉ với vài đô la phụ phí mỗi tháng. 

Khi nói về Internet băng thông rộng, Avellan cho rằng “cách rẻ và hiệu quả nhất chính là thông qua chiếc điện thoại của bạn”. Nếu có thể cung cấp Internet vệ tinh tại những khu vực chưa đủ điều kiện đầu tư hạ tầng, các công ty viễn thông sẽ tiết kiệm được khoản chi khổng lồ thay vì phải xây thêm các trạm phát sóng mới. Theo ước tính của Deutsche Bank (không phải nhà đầu tư của AST), doanh thu của công ty có thể vượt 370 triệu USD vào năm 2026 khi dịch vụ thương mại chính thức đi vào hoạt động. Đến năm 2030, con số này có thể vượt 5 tỷ USD, trong khi chi phí đầu tư vẫn thấp hơn nhiều so với Starlink, khi mà doanh nghiệp phải liên tục phóng thêm hàng ngàn vệ tinh để duy trì mạng lưới của mình.

Rào cản lớn nhất của cả hai công ty xuất phát từ giới hạn vật lý của truyền thông vệ tinh: để nhận tín hiệu, điện thoại cần một đường nhìn thẳng tới vệ tinh. Starlink, Project Kuiper và nhiều công ty Trung Quốc định giải quyết vấn đề này bằng cách phủ kín quỹ đạo thấp của Trái Đất bằng hàng ngàn vệ tinh nhỏ, giá rẻ, tín hiệu sẽ “nhảy” từ vệ tinh này sang vệ tinh khác để duy trì kết nối ổn định với các đĩa thu đặt trên mặt đất. Song ăng-ten trong điện thoại quá nhỏ, khiến việc truyền đủ băng thông cho các tác vụ phức tạp hơn trở nên khó khăn.

Tuy nhiên, các vệ tinh của AST được trang bị những ăng-ten có kích thước lớn gấp ít nhất 50 lần so với Starlink. Đây là một kỳ công kỹ thuật thực thụ: những ăng-ten dày chỉ vài centimet phải được lắp ráp trong phòng sạch, đóng gói cẩn thận trước khi phóng, rồi lại được triển khai một cách tỉ mỉ khi lên đến quỹ đạo. Quy trình đó phức tạp hơn nhiều so với vệ tinh của Starlink, và chi phí sản xuất mỗi vệ tinh AST lên tới khoảng 21 triệu USD – gấp gần 20 lần so với mức 1,2 triệu USD của Starlink. Nhưng đổi lại, kết quả là khả năng kết nối băng thông rộng thực thụ. Năm vệ tinh của AST đã thực hiện thành công các cuộc gọi video với điện thoại trên mạng của Verizon, Vodafone, Rakuten và AT&T. Hơn nữa, vệ tinh của AST cũng có tuổi thọ cao hơn, chỉ cần thay thế sau khoảng 10 năm, trong khi Starlink phải thay mới sau năm đến bảy năm hoạt động. 

Theo giáo sư John Baras, chuyên ngành kỹ thuật hàng không vũ trụ tại Đại học Maryland, những chiếc ăng-ten khổng lồ của AST giúp việc truyền internet băng thông rộng trực tiếp đến điện thoại di động trở nên khả thi hơn. Lý do là vì chúng có thể bao phủ một khu vực rộng lớn và được thiết kế để gửi tín hiệu ổn định đến các thiết bị đang di chuyển. Starlink lại gặp thách thức lớn hơn, vì hệ thống của hãng này vốn được thiết kế để cung cấp internet cho các trạm cố định dưới mặt đất chứ không phải cho những chiếc điện thoại di động. “Starlink sẽ gặp rắc rối đấy,” ông nói thêm. SpaceX đã từ chối bình luận về nhận định này.

JR Wilson, phó chủ tịch phụ trách hạ tầng trạm phát và roaming của AT&T, ví cuộc đua giữa Starlink và AST như cuộc “so găng” giữa Beta và VHS trong thập niên 1980. “Beta ra đời trước và cho hình ảnh đẹp hơn,” ông nói, “nhưng cuối cùng vẫn thua vì giá cao và thời lượng ghi hình quá ngắn.”

AT&T dự kiến sẽ cung cấp dịch vụ kết nối vệ tinh sử dụng công nghệ của AST ngay sau khi công ty này có thêm vệ tinh đi vào quỹ đạo trong năm tới. Hiện AST đã ký hợp tác với hàng chục nhà mạng toàn cầu, bao gồm Vodafone, Rakuten và Verizon, mở ra khả năng tiếp cận tới khoảng ba tỷ thuê bao. Theo chuyên gia phân tích Mike Crawford của công ty chứng khoán B. Riley (Los Angeles), việc hợp tác với các nhà mạng lớn mang lại cho AST nhiều lợi thế. Bằng cách tránh đối đầu trực tiếp ở thị trường internet vệ tinh gia đình mà Starlink đang thống trị, AST không cần tốn chi phí thu hút người dùng hay xây dựng hạ tầng mặt đất. Họ cũng tránh được việc cạnh tranh trực diện với các “ông lớn” viễn thông truyền thống. 

Avellan hiểu ngành viễn thông như lòng bàn tay. Sinh ra tại Venezuela, ông theo học ngành kỹ thuật trước khi khởi nghiệp tại tập đoàn viễn thông Thụy Điển Ericsson. Năm 2000, với 50.000 USD tích cóp được, ông sáng lập Emerging Markets Communications – công ty mang dịch vụ kết nối vệ tinh tới châu Phi, Trung Đông và các tuyến tàu biển. 16 năm sau, ông bán công ty cho Global Eagle với giá 550 triệu USD, rồi dùng một phần khoản tiền đó để thành lập AST vào năm 2017.

Sau khi phóng vệ tinh trình diễn đầu tiên vào năm 2019, AST huy động được 110 triệu USD từ các nhà đầu tư lớn như Vodafone, Rakuten, AT&T và quỹ mạo hiểm Shift Ventures (Anh). Năm 2021, công ty lên sàn qua thương vụ SPAC do quỹ đầu tư tư nhân New Providence hậu thuẫn, thu thêm 462 triệu USD. Kể từ đó, cổ phiếu AST đã tăng hơn gấp đôi, đưa giá trị tài sản của Avellan (người nắm 25% cổ phần) lên khoảng 2,1 tỷ USD. Tháng ba vừa qua, AST và Vodafone công bố kế hoạch thành lập liên doanh mới để cung cấp dịch vụ kết nối vệ tinh cho các nhà mạng di động ở châu Âu và châu Phi.

Những mối quan hệ hợp tác này cũng giúp AST mở rộng quyền tiếp cận các dải tần số vô tuyến, yếu tố then chốt để tín hiệu có thể truyền trực tiếp giữa vệ tinh và điện thoại. Phần lớn các dải tần này hiện vẫn do các nhà mạng truyền thống nắm giữ. Nếu được cơ quan quản lý phê duyệt, bao gồm cả thỏa thuận thuê băng tần quan trọng từ Ligado Networks (cho phép dữ liệu của AST đạt tốc độ tương đương 4G), mạng lưới vệ tinh của AST có thể phủ sóng toàn cầu. Trong khi đó, SpaceX hiện mới chỉ cung cấp được dịch vụ nhắn tin, dù điều này có thể thay đổi trong tương lai. Với số lượng đối tác hạn chế, Starlink “giàu tiền mặt nhưng nghèo băng tần”, theo nhận định của chuyên gia Mike Crawford từ B. Riley Securities. 

Điều này cũng không mấy bất ngờ, xét đến phong cách kinh doanh quyết liệt của Elon Musk. “SpaceX nổi tiếng với kiểu hợp tác đến mức hút cạn thứ họ cần, rồi giẫm nát đối tác,” nhà phân tích ngành Chris Quilty nhận xét. Dẫu vậy, mối quan hệ sâu rộng giữa Musk và chính quyền Trump có thể sẽ là một thách thức mang tính sống còn đối với tham vọng đang lên của AST. Rõ ràng SpaceX coi AST là mối đe dọa.

Trong các hồ sơ gửi FCC, SpaceX từng gọi AST là “cổ phiếu meme.” Lý lẽ này không phải không có cơ sở: dù cổ phiếu AST đã tăng 172% kể từ khi niêm yết, nhưng công ty gần như chưa tạo ra doanh thu tương xứng với vốn hóa hàng tỷ USD. Năm 2024, AST chi ra 300 triệu USD nhưng chỉ thu về khoảng bốn triệu USD từ duy nhất một hợp đồng với Cơ quan Phòng thủ Không gian để xây dựng hạ tầng thông tin vệ tinh quân sự. 

Và như mọi cổ phiếu meme khác, AST có cả một cộng đồng “tín đồ” nhiệt thành trên mạng. Trên Reddit, diễn đàn đầu tư dành riêng cho công ty có hơn 30.000 người theo dõi. Khi AST mời các nhà đầu tư nhỏ lẻ đến xem buổi phóng vệ tinh vào tháng chín, gần 1.000 người đã có mặt.

“Điều khiến mọi người hào hứng là viễn cảnh có thể dùng internet tốc độ cao ở bất cứ đâu,” Avellan nói. “Mà nếu họ còn kiếm được tiền nhờ đầu tư và theo dõi chúng tôi? Càng tốt chứ sao.”

Đối với những ai muốn tìm một lựa chọn “chắc ăn” trong thời buổi bùng nổ kết nối toàn cầu, REIT American Tower – doanh nghiệp chuyên về hạ tầng truyền thông không dây và tháp phát sóng – đang là cái tên sáng giá khi hưởng lợi lớn từ làn sóng bùng nổ dữ liệu di động và triển khai mạng 5G. Đồng thời, mảng trung tâm dữ liệu đang mở rộng cũng mở ra cơ hội lớn, khi nhu cầu xử lý từ các hệ thống CNTT lai (hybrid IT) và khối lượng công việc liên quan đến AI ngày càng tăng. Song song với tiềm năng tăng giá cổ phiếu, cổ đông của công ty còn được hưởng lợi suất cổ tức 3,3%. Mới đây, Moody’s cũng đánh giá cao bảng cân đối tài chính của American Tower, ghi nhận vị thế dẫn đầu toàn cầu trong lĩnh vực hạ tầng truyền thông không dây, doanh thu và lợi nhuận ổn định, khả năng chi trả chi phí cố định vững chắc cùng mức thanh khoản rất cao. (Công ty này cũng là một trong những nhà đầu tư của AST.)

John Buckingham là giám đốc điều hành tại AFAM Capital và biên tập viên tạp chí The Prudent Speculator.

Biên dịch: Hoàng Thi — Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số tháng 9/10.2025