Ron Shaich mở tiệm bánh đầu tiên khi mới 26 tuổi. Từ đó đến nay, ông đã tạo dựng cả gia tài nhờ khả năng “tiên tri” trong ngành ẩm thực khi liên tục khám phá và đưa ra thị trường những chuỗi nhà hàng đình đám nhất nước Mỹ. Dưới đây là dự đoán của ông về xu hướng tiếp theo.
Ron Shaich trông rất thư thái. Vị tỷ phú trong ngành nhà hàng đang tựa lưng trong văn phòng tại căn biệt thự nghỉ dưỡng của mình ở Jumby Bay, hòn đảo tư nhân ngoài khơi Antigua. Nhưng cũng bởi vì ông đang nói về chủ đề yêu thích nhất: thế giới ăn uống kiểu Mỹ, một cuộc chơi mà “được ăn cả, ngã về không”.
“Kinh doanh nhà hàng cũng giống như làm nông trên đất cằn,” Shaich chia sẻ. “Phần lớn là bùn lầy, nhưng thỉnh thoảng bạn sẽ đào trúng vàng nếu tìm ra được điều gì đó thật đặc biệt. Tôi mê nhất là khi mình nhận ra điều đó trước mọi người khác.”
Suốt hơn bốn thập niên qua, Shaich đã liên tục “đào trúng vàng” như thế. Năm 1981, ông mua lại phần lớn cổ phần của Au Bon Pain, khi đó chỉ là một chuỗi tiệm bánh-cà phê nhỏ với ba địa điểm. 12 năm sau, ông sáp nhập nó với một chuỗi lớn hơn đôi chút mang tên Saint Louis Bread Co., nay được biết đến rộng rãi dưới cái tên Panera Bread. Shaich điều hành Panera trong vai trò giám đốc điều hành cho đến năm 2017, khi ông dẫn dắt thương vụ bán công ty trị giá 7,5 tỷ USD cho tập đoàn Đức JAB Holdings, và thu về 300 triệu USD sau thuế từ thương vụ này. Sau đó, ông thành lập Act III Holdings có trụ sở tại Miami (tên gọi thể hiện “hồi ba” trong sự nghiệp của ông), và đầu tư khoảng 175 triệu USD vào chuỗi nhà hàng phong cách Địa Trung Hải Cava.
Đây chính là khoản đầu tư sinh lợi nhiều nhất của Shaich cho đến nay. Cava lên sàn năm 2023 với định giá gần năm tỷ USD. Đến nay, vốn hóa thị trường của công ty đã tăng lên 8,6 tỷ USD, lớn hơn cả Panera tại thời điểm được bán, dù số lượng cửa hàng chỉ bằng một phần năm. Là cổ đông lớn nhất của Cava khi IPO và hiện đang giữ vai trò chủ tịch, Shaich trở thành tỷ phú sau đợt phát hành cổ phiếu. Forbes ước tính giá trị tài sản ròng của ông hiện vào khoảng 1,2 tỷ USD, sau khi ông đã bán lượng cổ phiếu trị giá 640 triệu USD trước thuế và vẫn giữ lại 4% cổ phần trong chuỗi đang tăng trưởng mạnh này.
Thành công ở mức ấy có thể khiến nhiều người chọn nghỉ ngơi. Nhưng không phải Shaich. Ông cho biết lý do bán phần lớn cổ phần ở Cava là vì danh mục đầu tư bị tập trung quá mức. Và tiếp tục dùng hình ảnh nông nghiệp quen thuộc, ông nói: “Tôi muốn thu hoạch mùa vụ khi người ta đang say mê sản phẩm và giá trị của nó đang ở đỉnh cao.” (Quyết định đó cho thấy Shaich có mắt nhìn thời điểm: ông đã bán hơn 60% trong số 11,7 triệu cổ phiếu Cava ngay trong năm 2024, trước khi giá cổ phiếu giảm 35%. Giới phân tích cho rằng nguyên nhân chủ yếu đến từ tình hình thị trường nói chung, chứ không phản ánh hiệu quả riêng của công ty). Giờ đây, ông đang tìm cơ hội để tái đầu tư số tiền khổng lồ thu về, và ông đã có vài ý tưởng về công thức thắng lớn tiếp theo.
Shaich bước chân vào lĩnh vực nhà hàng khi mới 26 tuổi. Ông sinh ra trong một gia đình trung lưu ở Newark, bang New Jersey. Tinh thần khởi nghiệp được ông tiếp nhận từ cha mình – một kế toán sở hữu công ty riêng. (Mẹ ông, bà Pearl, là một người nội trợ). Sau khi theo học ngành chính trị tại Đại học Clark ở Worcester, bang Massachusetts, Shaich từng lưỡng lự giữa hai lựa chọn: chính trị hay kinh doanh? Cuối cùng, ông chọn ngành kinh doanh. Ông lấy bằng MBA tại Harvard vào năm 1978, sau đó nhận công việc quản lý vùng tại The Original Cookie Company, một chuỗi cửa hàng bánh quy cao cấp.
Shaich cho biết ông bị thu hút bởi lĩnh vực nhà hàng vì đây là “mảnh đất màu mỡ’’ cho dân khởi nghiệp – vừa dễ gia nhập, lại không thiếu không gian sáng tạo.
• • •
Hai năm sau, Shaich dùng 25.000 USD tiền tiết kiệm cá nhân và 75.000 USD từ cha mình (ứng trước trong khoản thừa kế 250.000 USD) để mở tiệm bánh quy The Cookie Jar ở Cambridge, Massachusetts. Để đa dạng sản phẩm, ông bắt đầu mua thêm bánh sừng bò (croissant) và các loại bánh khác từ tiệm Au Bon Pain địa phương. Và đó là lúc ông nhận ra cơ hội lớn.
Au Bon Pain khi ấy có sản phẩm tốt nhưng cách điều hành lỏng lẻo, đến mức thường xuyên giao hàng trễ. Nhận thấy cơ hội, ông quyết định sáp nhập The Cookie Jar (khi đó đang sinh lời) với ba cửa hàng thua lỗ của Au Bon Pain. Thương vụ không tốn một đồng tiền mặt, ngoại trừ việc ông đồng ý gánh khoản nợ 3,5 triệu USD của Au Bon Pain. Shaich sau đó tiến hành cải tổ toàn diện hoạt động công ty, mở rộng chuỗi lên khoảng 50 cửa hàng, rồi đưa doanh nghiệp lên sàn vào năm 1991, khi tốc độ tăng trưởng đang vào guồng.
Không lâu sau khi công ty IPO, Shaich đã để mắt đến “mỏ vàng” tiếp theo.
St. Louis Bread Co., do doanh nhân Ken Rosenthal sáng lập vào năm 1987 tại vùng ngoại ô Kirkwood, bang Missouri, khi đó là một chuỗi 20 tiệm bánh-cà phê đang ăn nên làm ra ở khu vực Trung Tây nước Mỹ. Shaich bị thuyết phục bởi thực đơn các loại bánh mì hấp dẫn, không khí ấm cúng, và sự phổ biến của chuỗi tại các vùng ngoại ô. Tất cả đều là mảnh ghép hoàn hảo để bổ sung cho Au Bon Pain, vốn đã rất thành công tại các thành phố lớn.
“Làm nhà hàng cũng như làm nông trên đất cằn. Phần lớn chỉ là bùn lầy, nhưng nếu biết tìm đúng chỗ, bạn sẽ đào được vàng.”
Au Bon Pain sau đó mua lại St. Louis Bread Co. với giá 24 triệu USD, rồi đổi tên thành Panera Bread. (Shaich đã bán Au Bon Pain vào năm 1999 để tập trung toàn lực cho Panera, dù sau này Panera từng mua lại Au Bon Pain rồi lại bán đi). Trong hai thập niên tiếp theo, Shaich đã đưa Panera tăng tốc ngoạn mục: chuỗi súp, salad và sandwich này đạt doanh thu hệ thống lên tới năm tỷ USD, với hơn 2.000 cửa hàng trên toàn nước Mỹ tính đến năm 2017.
“Ngay từ đầu, (Ron) đã hình dung ra một không gian thư giãn hơn – nơi mọi người có thể tụ họp, nơi câu lạc bộ sách có thể họp mặt,” ông Bill Moreton nhớ lại.
Moreton gia nhập Panera vào năm 1998 và sau đó giữ chức phó chủ tịch điều hành. Ông cũng từng tham gia hội đồng quản trị của Cava cho đến khi nghỉ hưu vào năm 2022, và hiện thỉnh thoảng vẫn tư vấn cho Act III. Nói về Shaich, ông nhận xét: “Ông ấy có một trực giác tuyệt vời, một khả năng bẩm sinh trong việc nắm bắt tâm lý người tiêu dùng.”
Thông qua Panera, Shaich được xem là người tiên phong trong mô hình ẩm thực kiểu Mỹ mang tên “fast-casual”. Đây là sự kết hợp giữa tốc độ phục vụ của đồ ăn nhanh và chất lượng cùng trải nghiệm của nhà hàng cao cấp, với mức giá chỉ nhỉnh hơn đôi chút. Mô hình này, về sau được nhiều chuỗi như Chipotle, Shake Shack hay chính Cava tiếp nối, gần như chưa từng tồn tại trước đó. “Tôi cho rằng ông ấy đã làm được điều thật sự đặc biệt với Panera,” ông Danilo Gargiulo, chuyên gia phân tích ngành nhà hàng cấp cao tại Bernstein, nhận xét.
Tuy nhiên, nhiệm kỳ của Shaich tại Panera không hoàn toàn êm ả. Năm 2017, với lý do muốn rút lui để theo đuổi những dự án mới, đồng thời bày tỏ sự thất vọng trước tư duy ngắn hạn của thị trường chứng khoán, Shaich đã tiến hành thương vụ bán Panera – khi đó là công ty đại chúng – với giá 7,5 tỷ USD, cao hơn khoảng 30% so với vốn hóa thị trường tại thời điểm ấy. Chỉ vài tháng sau thương vụ, một nhóm nhà đầu tư của Panera đã đâm đơn kiện tại Tòa án Chancery bang Delaware, cho rằng Shaich và ban lãnh đạo công ty đã vội vàng chốt thương vụ với mức định giá thấp hơn giá trị thật. Tuy nhiên, đến năm 2020, tòa ra phán quyết rằng các cổ đông đã được đền bù thỏa đáng.
Chưa dừng lại ở đó, Shaich và Panera còn kéo nhau ra tòa một lần nữa sau khi ông tuyển ba nhân viên công nghệ của Panera về làm việc cho Act III. Phía Panera cáo buộc ông đánh cắp bí mật thương mại, trong khi Shaich phản bác rằng công ty không có cơ sở pháp lý để ngăn cản ba nhân viên này vì các điều khoản không cạnh tranh là không hợp lệ. Cuối cùng, hai bên đồng ý dừng kiện tụng (theo hồ sơ nộp vào tháng 11/2021). Shaich gọi thỏa thuận dàn xếp là “rất ổn thỏa”, nhưng từ chối tiết lộ chi tiết vì ràng buộc bởi thỏa thuận bảo mật. Phía Panera từ chối bình luận khi Forbes liên hệ.
Ngay khi rời Panera, trong đầu Shaich đã sớm hình thành vài ý tưởng mới. Một trong số đó là đầu tư vào ẩm thực Địa Trung Hải, thứ mà ông từng hài hước gọi là “chế độ ăn số một ở Mỹ”. Ông kể: “Cứ mỗi lần đến bác sĩ là họ lại khuyên ăn theo kiểu Địa Trung Hải. Mở tạp chí nào ra cũng thấy nhắc đến nó. Tôi không biết xu hướng này sẽ phát triển đến đâu, nhưng tôi tin nó có tiềm năng bùng nổ. Ví dụ như đồ ăn Mexico từng có thời kỳ thống lĩnh thị trường ẩm thực; món súp, salad và sandwich cũng từng có thời hoàng kim; pizza cũng vậy.”
Niềm tin đó đã dẫn ông đến với Cava – một nhà hàng đơn lẻ được sáng lập bởi ba người bạn nối khố vào năm 2006 tại Rockville, bang Maryland. Năm 2015, khi Cava mới chỉ có vỏn vẹn hai chi nhánh, Shaich vẫn đang điều hành Panera nhưng đã quyết định mua một phần nhỏ cổ phần cá nhân trong chuỗi này. Đến năm 2018, chỉ một năm sau khi bán Panera, ông thành lập Act III Holdings và bỏ ra khoảng 250 triệu USD tiền túi để khởi động quỹ. Gần 70% số vốn này nhanh chóng được ông rót vào thương vụ sáp nhập giữa Cava và Zoe’s Kitchen – một chuỗi nhà hàng Địa Trung Hải quy mô lớn gấp năm lần Cava nhưng đang trên đà xuống dốc.
• • •
Chẳng mấy chốc, số cửa hàng đã bật lên từ 66 địa điểm vọt lên hơn 260. Cho đến nay, con số gần chạm mốc 400 tại Mỹ, và hãng đặt mục tiêu đạt 1.000 cửa hàng vào năm 2032 — tất cả đều do công ty sở hữu. Cava – chuỗi ẩm thực nhanh kiểu hiện đại lấy cảm hứng từ Chipotle, nơi thực khách có thể tự tay kết hợp các nguyên liệu để tạo nên một bữa ăn đậm chất Địa Trung Hải – đã ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng: doanh thu tăng gấp đôi, từ 470 triệu USD vào năm 2022 lên 954 triệu USD chỉ một năm sau. Công ty cũng bắt đầu có lãi kể từ năm 2023. Điều thú vị là Cava ít bị ảnh hưởng bởi các biện pháp thuế quan mà Tổng thống Donald Trump đề xuất, bởi vì họ nhập khẩu rất ít nguyên liệu từ nước ngoài, chỉ một vài như quả bơ từ Mexico và ô liu kalamata từ Hy Lạp.
Ron Shaich nói rằng ông vẫn rất lạc quan về Cava, dù đã bán hơn bảy triệu cổ phần chỉ trong dưới hai năm. Việc bán đó giúp Quỹ Act III Holdings có vốn “giải phóng” để đầu tư mạnh vào các lĩnh vực khác. Cơ hội hứa hẹn nhất hiện nay là chuỗi nhà hàng Tatte, vốn được Shaich mua lại phần lớn cổ phần trong thời gian ông còn tại Panera.
Tatte được đầu bếp gốc Israel‑Tzurit Or khởi lập tại Boston, chuyên menu bánh ngọt, món sáng-trưa và cà phê thủ công lấy cảm hứng từ ẩm thực Israel, Bắc Phi và Lebanon. Tatte hiện có 46 chi nhánh, chủ yếu tại Massachusetts. Theo ông Noah Elbogen, đối tác kiêm giám đốc tài chính của Act III, doanh thu năm nay của chuỗi này dự kiến đạt khoảng 250 triệu USD. Ông Elbogen lần đầu gặp Shaich khi còn làm việc cho quỹ đầu tư Luxor Capital Group, đơn vị từng gây áp lực buộc Panera thay đổi chiến lược kinh doanh. Ban đầu hai người đứng ở hai chiến tuyến, nhưng sau này lại trở thành bạn bè.
Với doanh thu dự kiến 250 triệu USD và 46 cửa hàng, tính trung bình mỗi chi nhánh Tatte hiện mang về khoảng năm triệu USD – gần gấp đôi doanh số trung bình của một cửa hàng Panera vận hành theo hình thức nhượng quyền. Ông Elbogen cho biết Act III đang đầu tư một khoản lớn từ nguồn vốn mới của mình để mở thêm chín chi nhánh Tatte mới tại khu vực Đông Bắc nước Mỹ trong năm nay, trong đó có New York, và tiếp tục mở thêm 10 chi nhánh nữa vào năm tới. Công ty vừa mới khai trương một “nhà máy bánh trung tâm” rộng 1.860m2 ở New York, nơi các thợ làm bánh thủ công sẽ chuẩn bị bánh tươi cho Tatte.
Một khoản đầu tư lớn khác của Act III là Level 99. Đây là một chuỗi khu vui chơi tương tác dành cho người lớn với 50 thử thách cả về thể chất lẫn trí tuệ, được thiết kế trong những không gian nghệ thuật như Ninja Dojo, Đền Aztec hay phi vụ trộm bảo tàng. Công ty dự kiến mở thêm hai địa điểm mới trong năm nay, cùng một chi nhánh tại Disney Springs – khu mua sắm trong Walt Disney World Resort ở Orlando, Florida. Vào tháng một, Act III cũng thực hiện khoản đầu tư đầu tiên vào một nhà hàng mới kể từ khi thành lập. Sau một năm đàm phán, họ đã mua cổ phần của Honest Greens, chuỗi nhà hàng tại Barcelona nổi tiếng với món “bánh mì nướng bơ ngập topping”, “pudding hạt chia việt quất” và các món ăn lành mạnh được lấy nguyên liệu tại địa phương cho 30 nhà hàng trên khắp châu Âu. Đội ngũ Act III xem đây là cơ hội để phát triển trong thị trường “fast-casual” còn khá mới mẻ ở châu Âu.
Với Panera, Shaich được xem là người tiên phong mô hình “fast-casual”, kết hợp giữa tốc độ phục vụ của thức ăn nhanh và chất lượng, giá cả của nhà hàng cao cấp.
“Ron đang cùng lúc làm bốn, năm dự án, nhưng chúng tôi đều theo một công thức rất giống nhau,” Elbogen chia sẻ. “Mỗi dự án hoạt động trong một lĩnh vực riêng, đều có doanh số cao nhất trong lĩnh vực đó, và đối thủ cạnh tranh cũng khá thuận lợi.” Theo đối tác Act III này, đây là chiến lược “có thể nói đã thành công ba trên ba lần rồi.”
Shaich không tiết lộ chính xác số tiền ông đầu tư vào từng doanh nghiệp hay giá trị hiện tại của chúng. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh Act III không hoạt động như một quỹ đầu tư mạo hiểm thông thường. “Chúng tôi là người xây dựng doanh nghiệp, chứ không chỉ đơn thuần là nhà đầu tư,” ông giải thích. Quỹ của ông, với khoảng 25 nhân sự, thường nắm giữ gần như toàn bộ quyền sở hữu các công ty trong danh mục sau khi trở thành nhà tài trợ duy nhất của họ. Shaich sở hữu 97% công ty, và hầu hết nguồn vốn đều do ông bỏ ra. Ông chia sẻ: “Điều chúng tôi thường nói là một khi đã hợp tác với bạn, chúng tôi sẽ là nguồn vốn cuối cùng bạn cần… chúng tôi chính là ngân hàng của bạn.”
Ông mô tả công ty rất kén chọn trong việc đầu tư, một phần vì họ đang ở vị trí hiếm có: có nhiều tiền nhưng không biết làm gì hết. “Vấn đề của chúng tôi là làm sao dùng được nguồn vốn này,” ông nói. “Chúng tôi chỉ muốn làm những việc thật tuyệt vời.”
Chủ tịch Cava không giấu động lực đầu tư của mình: không phải tiền bạc, mà là niềm vui khi được làm “hướng dẫn Sherpa” – người dẫn đường tận tâm, kiên nhẫn cho những doanh nghiệp non trẻ trên hành trình phát triển. Hình ảnh này lấy cảm hứng từ những người hướng dẫn bản địa Nepal, những người kiên trì giúp các nhà leo núi chinh phục đỉnh Everest hiểm trở.
“Có thể tôi không phải người thích hợp để nói điều này, nhưng tôi không chắc sự bất bình đẳng thu nhập ngày càng gia tăng ở đất nước chúng ta có thực sự mang lại điều tốt đẹp gì hay xây dựng nên một tương lai sáng sủa hơn,” Shaich bộc bạch. Năm 2010, ông cùng sáng lập No Labels – một nhóm vận động chính trị trung lập, với sứ mệnh chấm dứt sự cực đoan đang chia rẽ xã hội. Dù nhóm đã nỗ lực nhưng chưa thể đưa ra được một ứng viên thay thế trong cuộc bầu cử tổng thống Mỹ 2024 ngoài ông Donald Trump và bà Kamala Harris.
Theo Shaich, những người chỉ chăm chăm làm giàu thường không thể thành công thật sự. “Người thành công là người biết làm điều gì đó tốt hơn,” người đứng sau chuỗi nhà hàng nổi tiếng nhất nước Mỹ nhận xét. “Họ tìm ra cách phục vụ một nhóm khách hàng cụ thể một cách xuất sắc hơn, và đó chính là cách mà hệ thống sẽ trả công xứng đáng cho bạn.”
Biên dịch: Hoàng Thi — Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số tháng 11.2025