Gặp nhiều trắc trở khi muốn làm chuyên gia ủ bia, Kiran Mazumdar-Shaw dùng nỗi thất vọng làm động lực cá nhân dựng xây một đế chế dược phẩm sinh học toàn cầu, chuyên sản xuất thuốc biosimilar (sinh học tương tự) và trở thành một trong những nữ doanh nhân thành công và giàu có nhất thế giới.
Doanh nghiệp dược phát đạt của Kiran Mazumdar-Shaw không bắt đầu trong phòng thí nghiệm, mà từ một nhà xưởng mái tôn ở Bangalore, thủ phủ bang Karnataka, miền Nam Ấn Độ. Khi đó, cô gái 25 tuổi đang vận dụng kiến thức ủ bia học được tại Úc để lên men enzyme cung cấp cho hãng nước ép nam việt quất Ocean Spray.
Ban đầu, cô mong muốn theo nghiệp cha, một bậc thầy nấu bia tại United Breweries, tập đoàn nổi tiếng với thương hiệu bia Kingfisher và nay thuộc sở hữu của Heineken. Nhưng đó là năm 1978, và không ai muốn thuê một phụ nữ làm thợ nấu bia.
Khi Kiran Mazumdar-Shaw gây dựng Biocon năm 1978, bà phải năn nỉ các ngân hàng ở Ấn Độ cho vay. “Lúc đó chưa có vốn đầu tư mạo hiểm, và tôi bị xem là tham gia một ngành kinh doanh đầy rủi ro nhìn từ mọi góc độ.”
Thất vọng và mất phương hướng, Mazumdar-Shaw quyết định tận dụng kiến thức của mình để sản xuất enzyme cho mục đích công nghiệp. Hợp tác với một doanh nhân người Ireland, chủ sở hữu công ty Biocon và đang muốn mở rộng sang thị trường Ấn Độ, cô mở xưởng dưới mái tôn nóng hầm hập ấy.
“Tôi tự gọi mình là một doanh nhân bất đắc dĩ,” cô nói.
Doanh nghiệp phát triển tốt và được Unilever mua lại vào thập niên 1980 cùng với công ty mẹ tại Ireland. Mazumdar-Shaw tiếp tục điều hành bộ phận này tại Bangalore cho đến năm 1998, khi cô cùng người chồng quá cố John Shaw mua lại cổ phần của Unilever với giá khoảng hai triệu USD. Đây là một thương vụ hời: đến năm 2007, cô bán mảng enzyme cho công ty Novozymes của Đan Mạch với giá 115 triệu USD.
Nhưng khi ấy, cô đã nhắm đến điều lớn lao hơn. Năm 2000, Biocon bắt đầu sản xuất dược phẩm, khởi đầu bằng insulin. Insulin là sinh phẩm với cách làm truyền thống là sử dụng một phiên bản biến đổi của vi khuẩn E. coli (Biocon dùng nấm men). Nhờ đặt trụ sở tại Ấn Độ, công ty có thể sản xuất sinh phẩm với chi phí thấp hơn nhiều so với các hãng dược phương Tây.
Sinh phẩm ngày càng được sử dụng rộng rãi để điều trị từ ung thư đến các bệnh về miễn dịch. Những sinh phẩm phức tạp như liệu pháp gene hay kháng thể đơn dòng cực kỳ khó sản xuất và cũng vô cùng đắt đỏ. Một loại thuốc dành cho trẻ em mắc teo cơ tủy sống có giá hơn hai triệu USD cho một liều duy nhất.
Sinh phẩm là thị trường khổng lồ, nhưng khó có thể định lượng chính xác. Năm 2023, chi tiêu cho sinh phẩm đạt 324 tỷ USD theo giá niêm yết, theo số liệu từ công ty nghiên cứu y tế Iqvia. Tuy vậy, con số này chưa phản ánh những khoản chiết khấu lớn mà các hãng dược thường phải chi để giữ thị phần, khiến chi phí thực tế mà bệnh nhân và bảo hiểm chi trả trở nên càng khó nắm bắt chính xác.
“Đây là những loại thuốc cực kỳ phức tạp và đắt đỏ, nên điều quan trọng là các công ty như chúng tôi phải tập trung vào việc giúp mọi người tiếp cận thuốc với mức giá hợp lý,” Mazumdar-Shaw chia sẻ quanh tách trà tại căn hộ của bà ở Manhattan, nơi trang trí bằng tranh phong cảnh của hai họa sĩ Scotland George Devlin và Archie Forrest.
Mazumdar-Shaw, nay đã 72 tuổi, từng chỉ bán thuốc ở thị trường Ấn Độ, nhưng giờ đã vươn ra toàn cầu, và đang dồn lực vào Mỹ và Canada, hai thị trường chiếm đến 40% doanh thu của bà. Bà sớm nhận ra rằng tìm ra cách sản xuất các loại thuốc cứu người phức tạp này với chi phí thấp hơn không chỉ giúp tăng khả năng tiếp cận mà còn là một chiến lược kinh doanh đúng đắn.
Ngày nay, Biocon, công ty niêm yết trên sàn chứng khoán Ấn Độ đã thu về 1,9 tỷ USD doanh thu từ việc bán hàng chục loại thuốc bản sao (generic) và thuốc sinh học tương tự (biosimilar). Công ty cũng thực hiện nghiên cứu theo hợp đồng cho các hãng khác thông qua công ty con Syngenee, hiện cũng đã niêm yết. Mazumdar-Shaw hiện là một trong những nữ doanh nhân tự thân giàu nhất thế giới, với khối tài sản được Forbes ước tính vào khoảng 3,2 tỷ USD.
Phần lớn đế chế của bà chủ yếu nằm trong công ty con tư nhân do Biocon sở hữu là Biocon Biologics, chuyên tập trung vào biosimilar và chiếm gần 55% doanh thu toàn tập đoàn. (Tỷ phú vắc-xin Cyrus Poonawalla, ông chủ của Serum Institute of India cũng sở hữu một phần nhỏ trong Biocon Biologics).
Cũng như thuốc generic đối với thuốc hóa dược tổng hợp, biosimilar là phiên bản giá rẻ hơn của thuốc sinh học, và cũng như thuốc generic, các doanh nghiệp như của bà được phép phát triển biosimilar sau khi bằng sáng chế của thuốc gốc hết hạn.
Dù biosimilar có chi phí sản xuất đắt đỏ hơn rất nhiều (chi phí phát triển có thể vượt 100 triệu USD), chúng giúp giảm thiểu đáng kể chi phí điều trị cho bệnh nhân. Iqvia ước tính các loại thuốc biosimilar đã giúp hệ thống y tế Mỹ tiết kiệm được 36 tỷ USD theo giá niêm yết kể từ năm 2015. Khi có thêm 118 loại sinh phẩm sắp hết hạn bảo hộ sáng chế từ nay đến năm 2035, thị trường cho các loại thuốc thay thế giá rẻ này đang chuẩn bị bùng nổ.
“Ngay cả ở Mỹ, biosimilar cũng đang dần được chấp nhận rộng rãi hơn bởi chi phí y tế đang vượt tầm kiểm soát, và bất kỳ điều gì có thể kiềm chế chi phí đều rất quan trọng,” Mazumdar-Shaw nói.
“Chúng tôi đang đứng trước cơ hội lớn để xây dựng một doanh nghiệp thật sự tầm cỡ.”
Khi Kiran Mazumdar-Shaw thành lập Biocon vào năm 1978, bà phải năn nỉ các ngân hàng khắp Ấn Độ cho vay tiền. “Khi đó không có vốn đầu tư mạo hiểm,” bà nói. “Tôi bị xem là tham gia một ngành kinh doanh đầy rủi ro nhìn từ mọi góc độ.”
Hãy xét một trong những loại thuốc mới nhất của Biocon: phiên bản giá rẻ của thuốc trị bệnh tự miễn nổi tiếng Stelara, loại thuốc bán chạy nhất của Johnson & Johnson năm ngoái, đạt doanh thu hơn 10 tỷ USD. Trước khi tính đến các khoản chiết khấu, Stelara có giá hơn 25.000 USD mỗi liều và được chỉ định dùng tám tuần một lần với bệnh nhân Crohn (viêm ruột mãn tính từng vùng) và 12 tuần một lần với người bị vảy nến. Trong khi đó, Yesintek, sản phẩm mới được Biocon tung ra hồi tháng hai, có tác dụng tương tự, nhưng chỉ tốn chưa đến 3.000 USD một liều, tức là rẻ hơn khoảng 90%.
Tính đến nay, công ty của Mazumdar-Shaw đã tung ra tổng cộng chín loại thuốc biosimilar, bao gồm một loại tương tự Humira, thuốc trị viêm khớp dạng thấp của AbbVie (doanh số từng đạt đỉnh 21 tỷ USD vào năm 2022) và một loại thay thế Herceptin, thuốc điều trị ung thư vú của Geneentech. Bà cho ra mắt thuốc này vào năm 2017, sau khi một người bạn của bà được chẩn đoán mắc bệnh nhưng không đủ khả năng chi trả chi phí điều trị.
Theo một nghiên cứu của JCO Oncology Practice, giá của Herceptin từng chạm mốc gần 90.000 USD vào năm 2019. Trong số các loại biosimilar mà Biocon phát triển, đã có bảy loại được cấp phép sử dụng tại Mỹ.
Biocon Biologics hiện đang cạnh tranh với nhiều đối thủ lớn như Sandoz của Thụy Sỹ (doanh thu 10 tỷ USD), Samsung Bioepis của Hàn Quốc (doanh số khoảng 1,1 tỷ USD), Celltrion (khoảng 2,5 tỷ USD), và cả các tập đoàn dược phẩm lớn như Amgene, công ty có biosimilar của Stelara đạt doanh thu 150 triệu USD chỉ trong quý I.2025. Biocon chiếm thị phần đặc biệt cao tại các thị trường mới nổi, nơi một số loại thuốc của hãng đạt đến 80% thị phần.
Còn ở Mỹ, một thị trường khắt khe hơn, chỉ cần chiếm 10% đến 20% thị phần một loại thuốc nổi bật cũng đã mang về hàng trăm triệu USD.
Một trong những lý do khiến thị trường Mỹ khó chinh phục là bởi các hãng dược phải thuyết phục được những “người gác cổng” giấu mặt: các công ty quản lý quyền lợi dược phẩm (PBM), để đưa thuốc của mình vào danh mục thuốc được phê duyệt. Với hoạt động sản xuất chủ yếu tại Ấn Độ và Malaysia, Biocon còn phải đối mặt với nguy cơ bị áp mức thuế lên tới 25% theo chính sách thuế mới nhất của chính quyền ông Trump đối với dược phẩm sản xuất ở nước ngoài.
“Có rất nhiều lý do khiến biosimilar khó chen chân vào thị trường,” theo Benjamin Rome, chuyên gia nghiên cứu chính sách y tế tại Trường Y Harvard. “Giá của thuốc generic thường minh bạch hơn. Chúng gần như không có chiết khấu phức tạp hay những chiêu trò thị trường.”
Nhưng Mazumdar-Shaw vốn đã quen với việc đi ngược xu hướng và phá vỡ định kiến. Khi bà quyết định sản xuất insulin tại Ấn Độ cách đây 25 năm, thị trường lúc ấy vẫn chỉ dùng insulin nguồn gốc động vật. Trong khi đó, insulin người, vốn tốt hơn, lại đắt hơn gấp 10 lần.
“Tôi nghĩ, điều này thật vô lý,” bà nhớ lại. “Chỉ vì chúng tôi không đủ tiền mua insulin người mà phải dùng loại chiết xuất từ động vật? Tôi phải làm gì đó.”
Lúc đó, Biocon vẫn chỉ là công ty sản xuất enzyme công nghiệp và chưa từng bước chân vào lĩnh vực dược phẩm. Nhưng chỉ trong vòng bốn năm, họ đã phát triển thành công loại insulin cho người đầu tiên tại Ấn Độ, mở ra khả năng tiếp cận thuốc tốt hơn cho hàng triệu bệnh nhân tiểu đường. “Chính điều đó đã cho tôi lý do sống để theo đuổi lĩnh vực dược phẩm sinh học,” bà chia sẻ.
Hiện nay, Biocon đã có 20 loại thuốc trong các lĩnh vực ung thư, miễn dịch, tiểu đường và nhãn khoa đang lưu hành hoặc trong quá trình phát triển trên toàn cầu. Công ty cũng vừa giới thiệu biosimilar GLP-1 đầu tiên dùng cho điều trị tiểu đường và béo phì tại Anh, và kỳ vọng sớm có mặt tại Mỹ khi các loại thuốc như Ozempic hết hạn bằng sáng chế.
Mazumdar-Shaw tự tin bà có thể tung ra ít nhất một loại thuốc mới mỗi năm tại Mỹ hoặc châu Âu từ nay đến năm 2030. Biocon dự kiến sẽ ra mắt phiên bản biosimilar của Eylea, loại thuốc điều trị bệnh về mắt mang về 10 tỷ USD doanh thu cho Regeneeron vào năm 2024, trong năm nay. Bà từng hy vọng sẽ đưa Biocon Biologics lên sàn trong vòng 18 tháng tới, nhưng nay đang cân nhắc các phương án khác do thị trường chứng khoán biến động.
“Chúng tôi đang làm một công việc giàu tính nhân đạo,” bà nói. “Tôi nghĩ mình đang góp phần tạo ra khả năng tiếp cận điều trị hợp túi tiền, đây chính là điều chúng tôi hướng tới.”
“Thung lũng Silicon” của miền Nam Ấn Độ
Thành phố Bangalore, thủ phủ năng động với hơn 14 triệu dân ở miền Nam Ấn Độ, từ lâu đã nổi tiếng với khí hậu dễ chịu, cuộc sống về đêm sôi động và cộng đồng công nghệ phát triển. Dưới đây là một vài điểm đến yêu thích của Kiran Mazumdar-Shaw tại quê nhà:
• Lupa: Hãy thưởng thức một ly gin tonic mang phong vị Ấn và chiếc pizza thịt cừu vị za’atar tại Lupa, quán bar sang trọng nằm trên con phố MG (Mahatma Gandhi) nổi tiếng. “Không khí ở đây rất tuyệt, đầy những bạn trẻ khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ, làm hết sức và chơi cũng hết mình,” bà nói.
• Science Gallery: Bước vào không gian khám phá lịch sử công nghệ của thành phố tại bảo tàng miễn phí khai trương từ năm 2024. Triển lãm hiện tại mang tên sci560, tôn vinh những dấu ấn khoa học của Bangalore, bao gồm khám phá hạt neutrino trong khí quyển của các nhà vật lý vào năm 1965.
• Công viên Cubbon: Nếu muốn thoát khỏi dòng xe đông đúc, hãy đến với công viên rộng 120 héc ta có lối đi bộ giữa thiên nhiên, thủy cung, tòa án cao cấp màu đỏ nổi bật được xây từ năm 1868 và Thư viện Trung tâm xây từ năm 1915. “Đây chính là lá phổi xanh lớn nhất ngay giữa lòng Bangalore,” bà chia sẻ.
Biên dịch: Thi Dương — Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số tháng 7/8.2025