Cựu nhân viên Google trở thành tỷ phú AI kín tiếng và trẻ nhất danh sách Forbes 400

Sau buổi sáng xem xét các tập dữ liệu, đọc báo cáo nghiên cứu và dùng thử một số mô hình ai tiên tiến trong căn hộ ở Manhattan, Edwin Chen đi bộ đến quán cà phê Starbucks Reserve sang trọng ba tầng trên đại lộ số chín. Mặc áo phông xanh phong cách hải quân nhãn hiệu Vuori, khoác túi tote vải canvas có họa tiết hổ, anh Chen xuống cầu thang và ngồi vào chiếc bàn tối trong góc. Chọn ly trà xanh nhỏ, bởi theo CEO kiêm nhà sáng lập của Surge AI, “gọi cà phê mất nhiều thời gian”. Sau đó anh bắt đầu thảo luận không ngừng nghỉ trong hai tiếng đồng hồ về hàng loạt chủ đề, như văn hóa Thung lũng Silicon, các đối thủ lĩnh vực AI và cả cách giao tiếp với người ngoài hành tinh nếu họ tới Trái Đất. Anh nói: “Họ không dùng tiếng Anh, làm sao giao tiếp? Làm sao giải mã ngôn ngữ? Hy vọng có phương pháp toán học xử lý vấn đề này.”

Bài toán ngôn ngữ trên được đề cập trong truyện ngắn anh Chen yêu thích, một tác phẩm xuất bản năm 1998 có tên “Story of your life” của tác giả khoa học viễn tưởng Ted Chiang. Truyện này tạo cảm hứng cho bộ phim Arrival, với nội dung một nhà ngôn ngữ học cố gắng nói chuyện với người ngoài hành tinh, bằng cách xác định mẫu trong lời nói và chữ viết của họ. Theo CEO Chen, tất cả tạo cảm hứng để thành lập Surge năm 2020. Anh muốn dữ liệu được mã hóa của mình phản ánh một phần sự phong phú của ngôn ngữ và văn hóa nhân loại. Anh muốn đưa những giáo sư giỏi nhất từ Stanford, Princeton và Harvard tới đào tạo mô hình AI, dịch kiến thức chuyên môn của họ sang ngôn ngữ nhị phân (0 và 1) làm nền tảng cho mô hình ngôn ngữ lớn. Ngoài chuyên gia thông minh nhất từ khối đại học Ivy League, CEO Chen còn sử dụng lực lượng hơn một triệu cộng tác viên tự do từ hơn 50 quốc gia khắp thế giới. Họ đưa câu hỏi làm khó AI, đánh giá phản hồi và bổ sung tiêu chí để AI trả lời hoàn hảo hơn. Anh nói: “Những gì chúng tôi đang làm rất quan trọng với tất cả mô hình AI. Thậm chí nếu không có cách làm như chúng tôi, AGI sẽ không xuất hiện. Chúng tôi muốn AGI xuất hiện.” AGI – Artificial General Intelligence – tức trí tuệ nhân tạo tổng quát, thuật ngữ dùng chỉ thời điểm AI sánh ngang và vượt qua khả năng tự học lẫn phân tích của con người.

Được đánh giá luôn giải thích dài dòng nhưng cặn kẽ, thông minh nhưng lập dị, CEO Chen đạt được nhiều thành tựu trong lĩnh vực công nghệ. Nhà khoa học dữ liệu từng làm việc tại Twitter, Google và Facebook này không thích vốn đầu tư truyền thống. Anh rời khu Bay Arena sang trọng ở San Francisco và tự mình phát triển Surge, với số vốn ban đầu vài triệu USD nhờ một thập niên làm việc ở Big Tech. CEO Chen nhớ lại thời điểm đó: “Một trong những lý do chúng tôi tự lực cánh sinh, vì luôn ghét trò chơi địa vị ở Thung lũng Silicon. Công ty khởi nghiệp được các quỹ đầu tư hỗ trợ ở Thung lũng Silicon, có thể là những kế hoạch làm giàu của những ông lớn.” CEO Chen ghét ý tưởng huy động quá nhiều tiền rồi phải tìm cách chi tiêu, bởi điều này dẫn tới tuyển dụng quá mức. Anh dẫn chứng Surge hiện chỉ có 250 nhân viên, gồm toàn thời gian, bán thời gian và cố vấn. Ngược lại, Scale AI, đối thủ cùng trong ngành có lượng nhân viên nhiều gấp bốn lần nhưng doanh thu thấp hơn.

CHEN THƯỜNG YÊU CẦU ỨNG VIÊN THẢO LUẬN VẤN ĐỀ NGÔN NGỮ CỦA WALLACE, CŨNG NHƯ YÊU CẦU HỌ LẬP TRÌNH VÀ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ TRÊN BẢNG PHẤN TRẮNG. CHEN KHẲNG ĐỊNH: “CHÚNG TÔI COI TRỌNG SỰ SÁNG TẠO.”

---

Mảng kinh doanh chính của Surge là giúp khách hàng công nghệ thu thập dữ liệu chất lượng, để đào tạo và cải thiện mô hình AI. Doanh thu năm 2024 của Surge đạt 1,2 tỷ USD. Danh sách khách hàng trải dài với một loạt ông lớn như Google, Meta, Microsoft, Anthropic và Mistral. Surge đã hỗ trợ đào tạo mô hình AI Gemini của Google và Claude của Anthropic. Theo CEO Chen, công ty có lãi ngay từ ngày đầu thành lập. Dựa trên các yếu tố này, Surge được định giá khoảng 24 tỷ USD. Surge đang đàm phán trong vòng gọi vốn với mục tiêu huy động khoảng một tỷ USD. Nếu thành công, giá trị công ty sẽ khoảng 30 tỷ USD.

Quyết định tự mình xây dựng Surge đã giúp CEO Chen có vị thế xứng đáng. Hiện ông giữ 75% cổ phần, với giá trị khoảng 18 tỷ USD, giúp vị doanh nhân lọt vào danh sách 400 người giàu nhất nước Mỹ năm 2025 của Forbes, đồng thời là thành viên trẻ nhất ở tuổi 37.

Surge tuyên bố phương pháp của họ không giống những hình thức phân loại dữ liệu cũ, trong đó cộng tác viên đến từ quốc gia chậm phát triển ở Nam bán cầu, được trả vài xu mỗi giờ ngồi trước máy tính phân biệt sự khác nhau giữa hai thực thể như chó và mèo. Cộng tác viên của Surge gồm chuyên gia và giáo sư làm theo một bộ hướng dẫn, để tương tác trực tuyến với chatbot. Ví dụ yêu cầu chatbot đưa ra câu trả lời sai hoặc độc hại, sau đó họ giải thích để chatbot có câu trả lời tốt hơn; hoặc so sánh câu trả lời khác nhau cho cùng một câu hỏi, và giải thích tại sao câu trả lời nào hay nhất.

Theo doanh thu, Surge là công ty lớn nhất trong ngành hiện nay, nhưng đối thủ cạnh tranh như Scale AI (Meta đã mua lại 49% với giá 14 tỷ USD vào tháng 6.2025), Turing, Mercor và Invisible AI đang phát triển nhanh chóng. Công ty công nghệ International Data Corporation ước tính, những hãng trên đã chi 104 tỷ USD cho cơ sở hạ tầng AI năm 2024. Năm 2025, con số có thể nhiều hơn. Ông Jonathan Siddharth, CEO của Turing có trụ sở tại Palo Alto chia sẻ: “Dữ liệu là phần rất quan trọng của cơ sở hạ tầng AI, giống như điện toán (sức mạnh xử lý thô) và năng lượng. Một công ty chi từ 10% đến 20% chi phí hạ tầng công nghệ cho dữ liệu là điều hợp lý.”

Thị trường dữ liệu được cho đang ngày càng hấp dẫn. Tháng 5.2025, tỷ phú Jeff Bezos đầu tư 72 triệu USD vào công ty phân loại dữ liệu tại Hà Lan mang tên Toloka. Gã khổng lồ giao thông vận tải Uber đã bắt đầu phân loại dữ liệu của riêng mình vào năm 2024. Những công ty lâu đời như Appen tại Úc, đang ngày càng thu hút nhiều khách hàng cần phân loại dữ liệu ở Trung Quốc, cũng đang tập trung nhiều hơn vào AI tạo sinh.

Thời gian qua, CEO Chen nỗ lực xây dựng công ty và danh tiếng bản thân. Một nhà nghiên cứu làm việc ở Meta chia sẻ: “Thời gian đầu, tôi nghĩ Surge không muốn tiết lộ nhiều về những điều họ làm. Nhưng khi AI phát triển, anh ấy không bằng lòng với việc đứng sau hậu trường. Anh ấy lo ngại các mô hình AI được tối ưu hóa lệch lạc, khiến người dùng rơi vào ảo tưởng, giống như một số lỗi của YouTube và Twitter ngày trước.” Có lẽ CEO Chen hiểu rõ các lỗi này chỉ có mục đích câu view, bởi ông từng làm việc tại đó. Nhà nghiên cứu từ Meta nói tiếp: “Anh ấy muốn Surge định vị ngành công nghiệp AI, cũng như định vị bản thân như người dẫn dắt. Đã đến lúc rồi. Surge thật sự tốt và mọi người biết điều đó. Tôi từng hỏi Chen: Tại sao anh nghĩ mình không nổi tiếng?”

•  •  •

Chen lớn lên ở Crystal River bang Florida. Đây là thị trấn nhỏ với dân số khoảng 3.400 người, nằm ven vịnh Mexico nổi tiếng với loài lợn biển và giới thượng lưu. Cha mẹ anh di cư từ Đài Loan (Trung Quốc), điều hành nhà hàng Peking Garden chuyên các món Trung Quốc, Thái Lan và Mỹ. Cậu bé Chen làm việc ở đây khi còn niên thiếu.

Từ nhỏ, anh đam mê với ngôn ngữ, toán học và mối liên hệ giữa chúng. Anh kể: “Tôi luôn quan tâm đến nền tảng toán học của ngôn ngữ. Hồi nhỏ tôi muốn học khoảng 20 ngôn ngữ và yêu thích các cuộc thi đánh vần.” Hiện nay CEO Chen nói được một chút tiếng Pháp, Tây Ban Nha và Quan Thoại. Theo lời anh thì tiếng Hindi và tiếng Đức đã bị bỏ quên. Toán học không quá hấp dẫn nhưng đã thu hút trí tưởng tượng khi anh nhận ra quy luật đặc biệt của những con số, nhất là số ba xuất hiện trong mọi thứ từ cánh hoa đến núi non.

Cậu bé Chen học toán giải tích từ năm lớp tám, nhận học bổng toàn phần trong hai năm cuối tại trường trung học nội trú danh tiếng Choate ở Connecticut. Cựu sinh viên nổi bật ở trường này gồm John F. Kennedy, John Dos Passos và Ivanka Trump. Sau khi học hết chương trình toán ở Choate, cậu dành phần lớn năm cuối nghiên cứu bất cứ thứ gì mình thích, dưới sự hướng dẫn của các giáo sư Yale cũng giảng dạy tại đây. Sau đó cậu vào MIT học chuyên về toán, đồng sáng lập một hội ngôn ngữ học và hoạt động theo lịch sinh hoạt đa pha, nghĩa là chia giấc ngủ thành nhiều khoảng ngắn. Ví dụ ngủ 30 phút cứ sau sáu tiếng, thay vì một giấc kéo dài tám giờ.

Sau ba năm tại MIT, anh thực tập ở quỹ đầu cơ San Francisco của tỷ phú Peter Thiel và thích nơi này đến mức không muốn quay lại trường. Tốt nghiệp hai năm sau, anh bắt đầu làm việc tại Twitter, Google và Facebook. Nhiệm vụ chính là kiểm duyệt nội dung và đề xuất thuật toán. Mỗi vai trò, anh đều gặp chung một vấn đề: Rất khó có dữ liệu chất lượng phân loại bởi con người ở quy mô lớn. Anh rời công việc cuối cùng tại Twitter năm 2020, để tự mình giải bài toán, dẫn đến sự ra đời của Surge cùng năm. Anh bộc bạch: “Tôi đã xây dựng phiên bản đầu tiên của hệ thống này trong 10 năm qua.”

•  •  •

Mọi việc CEO Chen làm đều rất “chánh niệm”. Anh ăn chay trường, đi bộ 20 ngàn bước mỗi ngày và có thể suy nghĩ tốt nhất khi dạo quanh thành phố New York. Mỗi tuần một–hai lần, anh cuốc bộ tới quảng trường Thời Đại vào nửa đêm. Anh tâm sự: “Tôi thích nhìn hình ảnh thu nhỏ của nhân loại: Diễn viên Broadway, khách du lịch từ khắp thế giới, công nhân ca đêm, nghệ sĩ… Tất cả bao quanh bởi ánh đèn, công nghệ và cơ sở hạ tầng.” Dù là fan cuồng của Eminem, nhưng anh thích một câu trong bài “Empire State of Mind” của Jay-Z và Alicia Keys, là “Những con phố sẽ khiến bạn làm mới tâm hồn. Những ánh đèn sẽ truyền cảm hứng.”

Với dữ liệu được chú thích “vô giá trị”, anh luôn đặt câu hỏi và cảm thấy ngán ngẩm. Anh cho rằng, người phân loại không được trả lương xứng đáng, không quan tâm, hoặc không đủ kiến thức về văn hóa để đánh giá sáng suốt. Ví dụ một người không am hiểu bầu cử Mỹ, có thể phân loại bình luận trên mạng xã hội “Tiến lên Brandon!” là tích cực. Surge muốn tuyển dụng người hiểu ngữ cảnh và chiều sâu ngôn ngữ. Năm 2011, CEO Chen nhận được email từ anh trai của một kỹ sư phần mềm công ty đang cố gắng tuyển dụng. Người anh trai tên Scott Heiner, hầu như không có kinh nghiệm về công nghệ, từng làm nghề đánh trống và quản lý tour diễn cho những nghệ sĩ indie-pop như Alec Benjamin trong hơn một thập niên. Tuy nhiên email đính kèm một bài luận nổi tiếng của David Foster Wallace, bàn về câu hỏi ai là người có quyền định nghĩa tiếng Anh chuẩn? CEO Chen rất thích các phân tích, quyết định tuyển dụng Heiner vào tháng 10 năm đó, để trở thành nhân viên thứ năm của Surge. Heiner nói về CEO Chen: “Anh ấy là người có tư duy hoàn toàn phi truyền thống.”

Trong một cuộc phỏng vấn, CEO Chen thường yêu cầu ứng viên thảo luận công việc hoặc vấn đề ngôn ngữ của Wallace, cũng như yêu cầu họ lập trình và giải quyết vấn đề trên bảng phấn trắng. Khoảng 20% nhân viên của Surge có nền tảng phi truyền thống không đúng chuyên ngành. CEO Chen khẳng định: “Chúng tôi coi trọng sự sáng tạo.”

Anh cũng mang cách tiếp cận này vào những bộ phận khác của doanh nghiệp. Bỏ qua truyền thông và cách tiếp cận truyền thống, ban đầu CEO Chen giao tiếp với khách hàng qua blog cá nhân chuyên về khoa học dữ liệu nổi tiếng của mình, được xây dựng vào những lúc rảnh rỗi hơn một thập niên trước. Đây là nơi Surge có khách hàng đầu tiên nhưng không tiết lộ họ là ai. Danh sách khách hàng đầu tiên của Surge gồm Airbnb, Twitch và công ty cũ Twitter. CEO Chen cũng cố gắng chào hàng trực tiếp với những nhà khoa học dữ liệu của các công ty công nghệ, với hy vọng họ nhận thấy chất lượng dữ liệu của Surge và chấp nhận trả tiền. (Theo hai nhà nghiên cứu giấu tên, Surge tính phí cao hơn từ 50% đến 10 lần so với đối thủ cạnh tranh.)

Một nhà nghiên cứu tại Google đã gọi cho CEO Chen vào buổi tối thứ bảy của tháng 5.2023 theo lời giới thiệu từ đồng nghiệp. Thời điểm đấy, mô hình AI Gemini của Google đang trong tình trạng khá tệ. Cuộc gọi kéo dài hơn hai giờ. Sau đó, Google ký hợp đồng với Surge trị giá hơn 100 triệu USD mỗi năm. Nhà nghiên cứu này đã rời Google và cho biết thêm: “Chúng tôi thấy mình đang trả tiền cho chất lượng sản phẩm chứ không phải theo giờ làm việc.”

Các công ty khởi nghiệp AI có thể kín tiếng, nhưng nhiều thông tin cho thấy Surge khá nổi bật khi so sánh với đối thủ. Khách hàng lớn nhất không biết chính xác điều gì làm cho dữ liệu của họ tốt hơn. (Surge và đối thủ cạnh tranh hầu như không biết dữ liệu của ai đang thực sự được sử dụng để đào tạo các mô hình như Gemini, Claude hay ChatGPT). Surge không chia sẻ cách họ kết nối mạng lưới cộng tác dự án, cách thu thập hay phân loại dữ liệu. Tất cả những gì khách hàng nhận được sau khi móc ra hàng triệu USD, chỉ là liên kết đến một tập dữ liệu.

“TẠI SAO LẠI CÓ NGƯỜI MUỐN LÊN SÀN CHỨ? MỘT VẤN ĐỀ LỚN VỚI CÁC CÔNG TY ĐẠI CHÚNG LÀ LUÔN LO LẮNG TƯƠNG LAI NGẮN HẠN.”

---

Theo CEO Chen, cách này giúp Surge giám sát chặt chẽ hơn hiệu suất làm việc của người phân loại dữ liệu, thông qua sử dụng bài kiểm tra ẩn danh, đánh giá thủ công một số phân loại, và tất nhiên dùng cả thuật toán học máy giúp tối ưu hóa hiệu suất như đưa ra giải pháp ngược để kiểm tra chéo. Anh Chen khẳng định, kiểm soát chất lượng và chuyên môn kỹ thuật sâu rộng của Surge là bí quyết thành công chính.

Về việc giữ bí mật, CEO Chen nói họ không có ý, nhưng Surge quá bận rộn để thảo luận công việc với người bên ngoài. Thêm vào đó, Surge hoạt động theo thỏa thuận không tiết lộ thông tin khách hàng. Surge tuyển người phân loại dữ liệu thông qua công ty liên kết do DataAnnotation Tech sở hữu. Danh sách việc cần làm, lẫn trang web người phân loại dữ liệu sử dụng, đều không nhắc đến Surge, nghĩa là người lao động có thể không biết Surge đứng sau. Công việc này được trả ít nhất 20 USD mỗi giờ, và hơn 40 USD mỗi giờ nếu nặng về chuyên môn. Tuy cũng tương đối cao so với mặt bằng chung, nhưng có vẻ chưa phù hợp với người có năng lực. Về điều này, CEO Chen nói: “Nếu bạn giỏi, thông minh và có nhiều kiến thức, chúng tôi muốn bạn trở thành nhân viên toàn thời gian.”

Trong trường hợp hiếm hoi, Surge đã đưa người phân loại dữ liệu thành nhân viên chính thức, như bà Juliet Stanton, cựu giáo sư ngôn ngữ của Đại học New York và có bằng tiến sĩ ở MIT. Chuyên gia này ký hợp đồng với Surge vào tháng 4.2024, để có thêm thu nhập. Surge muốn tìm kiếm người có khả năng tư duy phân tích và sáng tạo, cũng như giúp AI nhắm bắt bối cảnh văn hóa xã hội khác nhau bằng nhiều ngôn ngữ. Ví dụ ngôn từ nói chuyện với bạn bè sẽ khác nói chuyện với sếp. Một số ngôn ngữ thậm chí dùng từ khác nhau trong bối cảnh lãng mạn hoặc không lãng mạn. Đây là những gì người phân loại dữ liệu có thể dạy cho AI.

Trong đội ngũ này, nhiều người coi đây là công việc chính, dù không nhận được bất kỳ phúc lợi xã hội nào. Điều này có nguy cơ đẩy Surge vướng rắc rối pháp lý. Surge và Scale AI đều đối mặt những vụ kiện ở California, với cáo buộc sử dụng lao động toàn thời gian nhưng phân loại họ là cộng tác viên độc lập, để tránh phải trả phúc lợi xã hội. Ông Glenn Danas từ công ty luật Clarkson tại Los Angeles chia sẻ: “Tận dụng người lao động như Surge AI nhằm kiếm lợi, là xu hướng rộng lớn mà các gã khổng lồ công nghệ chạy đua nhằm chiếm lĩnh thị trường AI. Chúng ta nên buộc họ chịu trách nhiệm. Về bản chất, những gì Surge AI làm là ăn cắp tiền lương trên quy mô lớn.” Về điều này, CEO Chen nói: “Chúng tôi tin rằng, vụ kiện là không có căn cứ.” Ông và phát ngôn viên của Scale AI, Joe Osborne, đều cam kết bảo vệ công ty bằng mọi cách, nhằm chống lại những vụ kiện đang diễn ra.

•  •  •

Câu hỏi đáng chú ý cho những công ty như Surge: Khi AI tiến bộ, sẽ đến lúc không cần phân loại dữ liệu bằng con người? Mô hình như Llama 4 của Meta, phát hành tháng 4.2025, phụ thuộc rất nhiều vào AI để tạo và phân loại dữ liệu. Surge sử dụng một biến thể gọi là “con người trong vòng lặp” cho phương pháp trên, trong đó AI tạo ra dữ liệu và phân loại, nhưng hiệu suất bị chỉ trích. CEO Chen tin rằng, người thật rất quan trọng. Khi con người và AI làm việc cùng nhau, hiệu suất sẽ vượt trội. Cả khi con người tham gia một cách gián tiếp, nhấn mạnh hơn vào máy móc tự đào tạo, cũng ảnh hưởng tích cực tới lợi nhuận, bởi việc đào tạo sẽ rẻ hơn. Một vấn đề khác của Surge: Cơn sóng thần vốn đầu tư đang tràn ngập đối thủ. Có tiền, họ không phải lo lắng về lợi nhuận ít nhất trong ngắn hạn, gây áp lực lên biên lợi nhuận toàn ngành. Hai khách hàng quan trọng của Surge đã không còn hợp tác. Phát ngôn viên của OpenAI xác nhận, họ không làm việc với Surge nữa, trong khi Mercor và Invisible đều tuyên bố OpenAI là khách hàng. Cohere – phòng thí nghiệm AI từng là một trong những khách đầu tiên của Surge, về cơ bản đã chuyển hoạt động phân loại dữ liệu sang cho nội bộ. Nhiều khách hàng dù vẫn làm việc với Surge nhưng cũng hợp tác thêm với bên thứ ba. Ví dụ Meta đã chi hàng chục tỷ USD để mua lại gần một nửa cổ phần Scale AI.

Ông Ashu Garg, nhà đầu tư của Turing và đối tác của Foundation Capital nhận định: “Đây không phải thị trường kẻ thắng được tất cả. Nếu doanh nghiệp AI, có thể khai thác ngân sách công nghệ thông tin của các công ty lớn nhất thế giới, và dần chiếm lĩnh thị phần các công ty truyền thống, thì thị trường này có thể hàng ngàn tỷ USD.”

Bất kể ngành công nghiệp này phát triển theo hướng nào, CEO Chen dự định vận hành Surge cho đến khi AGI xuất hiện. CEO Sam Altman của OpenAI chắc chắn rằng, AGI sắp xuất hiện. Anh Chen thận trọng hơn, cho rằng AGI xuất hiện trong vòng 20 năm nữa.

Nghĩ về tương lai, CEO Chen cho biết về cơ bản không quan tâm đến việc công ty bị thâu tóm, cũng không có ý định IPO. Anh giải thích: “Tại sao lại có người muốn lên sàn chứ? Một vấn đề lớn với các công ty đại chúng là luôn lo lắng tương lai ngắn hạn.” Trưởng bộ phận sản phẩm Nick Heiner của Surge giải thích khác: “Nếu Surge không tồn tại, Edwin Chen sẽ làm gì cho vui? Có lẽ anh ấy cũng tạo ra dữ liệu và đào tạo mô hình AI. Công việc đó cũng sinh lời. Nhưng giống như khi xem Michael Jordan úp rổ, làm sao để ghi điểm nghệ thuật đẳng cấp đến vậy?”

Biên dịch: Hoàng Thi — Nội dung đã được đăng trên Tạp chí Forbes Việt Nam số tháng 11.2025