Quá trình số hóa các ngành công nghiệp sẽ diễn ra theo xu hướng nào?
Trong số những nhà cách mạng công nghiệp có đóng góp lớn cho nhân loại, Malcom McLean, người phát minh vận tải biển hiện đại, nền móng cho sự phồn vinh của nền kinh tế hiện đại, là cái tên có thể khiến bạn bất ngờ. McLean có khởi đầu khiêm tốn. Đại học không phải lựa chọn phù hợp cho ông trong giai đoạn suy thoái kinh tế Hoa Kỳ thập niên 1930. Vì vậy, McLean mua chiếc xe tải cũ và chở thùng thuốc lá rỗng. Đó không hẳn là khởi đầu thuận lợi
Khi Hoa Kỳ tham gia Thế chiến thứ hai, quân đội gặp khó khăn trong việc vận chuyển xe tăng, xe tải và trang thiết bị qua Đại Tây Dương và Thái Bình Dương. Hoạt động vận tải biển buộc phải phát triển mạnh, nếu không, nỗ lực của phe Đồng minh sẽ thất bại.
McLean nhận ra container chính là yếu tố mấu chốt. Container phải đủ lớn để chứa xe tải và xe tăng, nhưng cũng phải đủ nhỏ và có kích thước đồng nhất để có thể cẩu trực tiếp từ toa xe lửa lên tàu. Ông tự hỏi liệu có thể áp dụng ý tưởng tương tự trong lĩnh vực vận tải thương mại hay không. Năm 1956, ông khai trương tuyến tàu chở container từ Newark, New Jersey đến Houston. Năm 1969, ông mở rộng sang Hong Kong và Đài Loan, rồi Singapore, Thái Lan và Philippines những năm sau đó.
Những chiếc container của McLean là cuộc cách mạng kinh tế. Cần cẩu giúp cắt giảm chi phí bốc xếp tới 97%. Những con tàu khổng lồ có thể được xếp dỡ chỉ trong vài giờ thay vì vài ngày. Mối đe dọa từ các cuộc đình công của công nhân cảng giảm dần. “Những con tàu chỉ làm ra tiền khi ở trên biển” là cách nói ưa thích của McLean.
Trên đường chân trời
Tháng trước, tôi nhắc lại di sản của McLean với chủ tịch của Maersk, công ty vận tải container lớn nhất thế giới. Jim Hagemann Snabe không xuất thân từ ngành vận tải biển. Lĩnh vực chuyên môn của ông hoàn toàn hiện đại: phần mềm. Snabe từng là đồng CEO của SAP, công ty công nghệ thông tin phục vụ doanh nghiệp của Đức.
Snabe cho biết ngành vận tải biển toàn cầu đã trải qua nhiều cuộc cách mạng: từ thuyền buồm đến động cơ diesel, mái chèo đến chân vịt, từ xếp dỡ hàng thủ công đến container. Ông nói rằng hai cuộc cách mạng tiếp theo của vận chuyển toàn cầu đã đến. Một là số hóa; hai là giảm lượng khí thải và tiến đến một hành tinh không khí thải carbon.
“Những gì đang diễn ra ngay lúc này là một phần của quá trình số hóa ngành công nghiệp. Hiện tại, các công đoạn xử lý rất thủ công, giấy tờ chứng từ được dùng khắp mọi nơi. Trên thực tế, khách hàng phải trả chi phí làm thủ tục, giấy tờ nhiều hơn chi phí vận chuyển container.” Ông đưa ví dụ một quả bơ được trồng ở New Zealand và tiêu thụ ở Hong Kong. Chi phí vận chuyển chỉ chiếm chưa đến 10% giá bơ tại cửa hàng. Chi phí thủ tục, giấy tờ tốn gấp đôi số đó.
“Ở thời điểm hiện tại, bạn mất 100 đô la Mỹ để vận chuyển container, nhưng lại thường phải chi đến 200 đô la Mỹ cho thủ tục, giấy tờ.” Maersk đang chuyển đổi ngành công nghiệp bằng cách số hóa tất cả quy trình, bao gồm cả việc đặt đơn hàng và theo dõi đơn hàng. Ngay cả con tàu cũng đang được số hóa để chúng ta biết chính xác lượng nhiên liệu tiêu thụ, vị trí hiện tại và thời điểm cập cảng.
“Bộ đôi giải pháp kỹ thuật số trong mạng lưới giao thông vận tải giúp hoạt động dịch vụ khách hàng hiệu quả hơn; khi số hóa tài liệu, chi phí được cắt giảm và dễ dự đoán hơn nhiều. Mọi người đánh giá chưa chính xác về khía cạnh này. Họ cho rằng thế giới đang trên con đường số hóa rồi. Tuy nhiên, với nhiều ngành có tính kế thừa như vận tải, quá trình này vẫn đang ở giai đoạn sơ khai,” ông nói.
Snabe nói những con tàu cắt giảm khí thải carbon là cuộc cách mạng khác vừa mới bắt đầu. Cách mạng không xảy ra trong một sớm một chiều. Ông nói: “Khi lắp pin lên con tàu di chuyển từ châu Á đến Hoa Kỳ, pin sẽ chiếm 60% sức chứa của tàu. Vậy nên điều này không khả thi. Lắp đặt cánh buồm cũng không khả thi vì không thể mang lại sự chính xác cần thiết trong chuỗi cung ứng. Vậy phải làm sao? Chúng tôi nghĩ câu trả lời là chuyển đổi điện sạch sang nhiên liệu sạch. Chúng tôi biết cách thực hiện điều này khi có những con tàu áp dụng đầu tiên.”
Tôi hỏi Snabe về chi phí ẩn của năng lượng xanh trên quy mô lớn như vận tải toàn cầu: “Sẽ tốn thêm năm xu để chuyển một đôi giày thể thao từ Việt Nam đến Đan Mạch. Điều này hoàn toàn khả thi.”
Bài viết đăng trên Forbes Việt Nam số 102, tháng 2.2022